پیام خوزستان - نگاهی به قیمت نفت در سال ۲۰۲۵ نشان میدهد این کالای راهبردی در روندی پرنوسان از حدود ۷۴ دلار در آغاز سال، تا روزهای پایانی به نزدیک ۶۰ دلار کاهش یافت و نزدیک به ۲۰ درصد افت را تجربه کرد، اما کدام عوامل در این سال سبب نوسان قیمت نفت شدند!؟
به گزارش خبرنگار شانا، کارنامه قیمت نفت برنت در سال ۲۰۲۵ روندی کاهشی و پرنوسان را به نمایش میگذارد. این شاخص جهانی اگرچه سال را با قیمت ۷۴ دلار آغاز کرد و در مقاطعی حتی به بیش از ۸۲ دلار رسید، در مسیر نزولی قرار گرفت تا جایی که نزدیک بود به کانال ۵۰ دلاری سقوط کند و در نهایت در ۶۰ دلار تثبیت شد. این نوسانات قیمتی تحت تأثیر عوامل مختلفی شکل گرفت که هریک به نوعی بازار نفت را متأثر کردند. در این گزارش قصد داریم مهمترین عوامل اثرگذار بر قیمت نفت در سال ۲۰۲۵ را با یکدیگر مرور کنیم.
رگبار تعرفهها بر بازار نفت: بازگشت دونالد ترامپ به قدرت، یکی از متغیرهای کلیدی نوسانات بازار نفت در سال ۲۰۲۵ بود. رئیسجمهوری آمریکا از روزهای ابتدایی این سال با شمشیر تعرفههای تجاری، برای کشورهای مختلف ازجمله چین، کانادا، مکزیک و حتی متحدان راهبردی واشینگتن مانند اتحادیه اروپا خط و نشان میکشید؛ رویکردی که بهسرعت چشمانداز تقاضای جهانی نفت را تیرهتر کرد. در کنار این، فشار مستمر ترامپ بر اوپک برای افزایش تولید برای پایین نگهداشتن قیمت نفت ادامه داشت. از آغاز ماه فوریه (۱۳ بهمن ۱۴۰۳)، جنگ تجاری میان دو اقتصاد بزرگ جهان با اعمال تعرفههای گمرکی از سوی آمریکا و در ادامه اقدامهای تلافیجویانه چین وارد مرحله جدیدی شد؛ تحولی که قیمت نفت را از حوالی ۸۰ دلار تا محدوده ۶۲ دلار پایین کشید؛ سطحی که از سال ۲۰۲۱ در بازار نفت سابقه نداشت. شتاب افت قیمتها بهقدری شدید بود که برخی رسانهها با اشاره به روند معاملات در روزهای ابتدایی سال ۲۰۲۵ نوشتند: «حدود یکپنجم ارزش بازار نفت از بین رفت.»
در ادامه هرچند امیدواری به ازسرگیری مذاکرات تجاری میان آمریکا و شرکای تجاریاش، بهویژه چین کمی از شدت نگرانیها کاست، اما این آرامش شکننده نیز دوام چندانی نداشت و سایه جنگ تعرفهای همچنان بر سر بازار نفت باقی ماند.
جنگی که نفت را نلرزاند/ آتشبس غیرمنتظره ترامپ در یمن: در ۱۵ مارس ۲۰۲۵ (۲۵ اسفند ۱۴۰۳) نخستین عملیات نظامی آمریکا در خاورمیانه در دور دوم ریاستجمهوری دونالد ترامپ با تجاوز به مواضع انصارالله یمن رقم خود و بار دیگر ریسک ژئوپلیتیک را به بازار نفت تزریق کرد؛ اقدامی که با هدف نمایش قدرت و ارسال پیام بازدارندگی انجام شد، اما نااطمینانی معاملهگران نسبت به امنیت مسیرهای کشتیرانی در دریای سرخ و بابالمندب را تشدید کرد. هرچند واکنش اولیه بازار با افزایش محدود قیمتها همراه بود، اما اعلام ناگهانی آتشبس از سوی ترامپ، آن هم بدون دستاورد میدانی مشخص، بهسرعت از شدت نگرانیها کاست و اجازه نداد تنش یمن به یک بحران پایدار در بازار نفت تبدیل شود. این عقبنشینی زودهنگام، بار دیگر نشان داد بازار بیش از خود درگیری، به تداوم و دامنه آن واکنش نشان میدهد.
اصرار اوپکپلاس برای کامبک/ زمزمه مازاد عرضه در بازار پیچید: هشت عضو اوپکپلاس در چهارم مارس ۲۰۲۵ (۱۳ اسفند ۱۴۰۳) تصمیم گرفتند اجرای برنامه تعدیل تدریجی کاهش عرضه روزانه ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکهای نفت (افزایش تولید مرحلهای) را با ۱۳۸ هزار بشکه در روز از ماه آوریل (فروردین ۱۴۰۴) آغاز کنند. این تصمیم در حالی اتخاذ میشد که اجرای این برنامه تاکنون چند بار بهدلیل اوضاع بازارهای جهانی نفت با تأخیر روبهرو شده بود، البته این تصمیم در ماههای بعدی با شیب تندتری اتخاذ شد و درمجموع بیش از ۲.۵ میلیون بشکه به عرضه در بازار اضافه کرد؛ اتفاقی که همزمان با هشدارهای مکرر تحلیلگران مبنی بر احتمال شکلگیری مازاد عرضه در بازار رخ میداد.
جنگ ۱۲ روزه/ وقتی معاملهگران نگران تنگه هرمز شدند: در ۱۳ ژوئن (۲۳ خرداد ۱۴۰۴)، خبر انفجارهای شبانه در تهران و اقدام تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی علیه ایران، بازار نفت را بهشدت متأثر کرد. قیمت نفت در واکنش به این اخبار حدود ۱۲ درصد افزایش یافت و به ۷۴ دلار رسید. با گسترش درگیریها و ورود مستقیم آمریکا به این کارزار، یکی از گزینههای سنتی ایران برای تغییر معادلات دوباره روی میز قرار گرفت و حرف و حدیثها پیرامون احتمال مسدودسازی تنگه هرمز از سوی ایران افزایش یافت. این تنگه که از آن بهعنوان شاهرگ انرژی جهان یاد میشود، محل عبور ۲۰ درصد مصرف جهانی نفت است.
برخی تحلیلگران در همین مقطع هشدار میدادند که در صورت بستن تنگه هرمز، قیمت نفت ممکن است به ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار برسد و معاملهگران با حساسیت ویژهای ابعاد این درگیری را زیر نظر قرار داده بودند، اما سرانجام در حالی که قیمت نفت از مرز ۷۷ دلار گذشته بود، جنگ ۱۲ روزه با میانجیگری قطر و ایالات متحده آمریکا به پایان رسید و دو طرف به حملات خود خاتمه دادند. با پایان این جنگ، خیلی زود آرامش نسبی به بازار نفت بازگشت و معاملات تا پایان ماه ژوئن در همان محدوده ۶۶ دلاری انجام میشد.
حمله به شاهرگها؛ انرژی در تیررس جنگ فرسایشی روسیه و اوکراین: تداوم حملات متقابل روسیه و اوکراین به زیرساختهای انرژی یکدیگر، یکی از عوامل ژئوپلیتیک اثرگذار بر بازار نفت در سال ۲۰۲۵ بود که در مقاطع زمانی مختلف، نااطمینانی عرضه را بهویژه در شرق اروپا و حوزه دریای سیاه تشدید کرد و حتی به دریای خزر هم کشیده شد. حمله به پالایشگاهها، انبارهای سوخت و تأسیسات تولید و انتقال انرژی، نهتنها ظرفیت تولید و صادرات روسیه بهعنوان دومین صادرکننده نفت جهان را در مقاطعی تحت فشار قرار داد، بلکه نگرانیها درباره اختلال در زنجیرههای منطقهای انرژی را افزایش داد و به اضافهبهای ژئوپلیتیک در قیمت نفت دامن زد. هرچند این درگیریها به کاهش مستقیم عرضه جهانی نفت منجر نشد، اما استمرار آنها سبب شد معاملهگران با حساسیت بیشتری تحولات میدانی جنگ را دنبال کنند و سایه اخبار مرتبط با زیرساختهای انرژی آسیبپذیر همچنان بر سر بازار نفت باقی بماند.
دریای سرخ دوباره ملتهب شد/ یمنیها نفتکش رژیم را به آتش کشیدند: در یکم سپتامبر (۱۰ شهریور ۱۴۰۴)، انصارالله یمن اعلام کرد بهمنظور حمایت از ملت مظلوم فلسطین، یک نفتکش مرتبط با رژیم صهیونیستی به نام «اسکارلت رای» (SCARLET RAY) را در دریای سرخ با موشک بالستیک هدف قرار داده است. اگرچه حمله مستقیم به نفتکش نشانه مهمی از تعمیق تنشهای منطقهای بود و نگرانی از اختلال مسیرهای حملونقل انرژی (بهویژه دریای سرخ و بابالمندب) را افزایش داد، اما واکنش بازار نفت نسبت به این رویداد کوتاهمدت و محدود بود. تحلیلگران ریسک ژئوپلیتیک را در قیمت نفت لحاظ کردند و برنت و نفت خام آمریکا در کوتاهمدت افزایش اندکی را تجربه کردند، اما بهدلیل تداوم عرضه از مسیرهای دیگر، شوک قیمتی شدید یا پایدار بهوجود نیامد.
این حمله هرچند بهطور مستقیم قطعیت عرضه نفت خام جهانی را تهدید نکرد، اما نمادی از گسترش دامنه درگیریهای منطقهای به مسیرهای حیاتی انرژی بود. بازار نفت که پیشتر از پیامدهای جنگهای دیگر منطقهای درس گرفته بود، واکنش محتاطانهتری نشان داد؛ قیمتها بهطور موقت تحت تأثیر ریسکهای لجستیک و افزایش هزینههای بیمه کشتیرانی قرار گرفتند، اما چشمانداز عرضه نفت همچنان به مسیرهای اصلی تولید و ذخیره جهانی وابسته بود.
یک ترور ناکام در دوحه/ بازار نفت هم شوکه شد: در ۹ سپتامبر (۱۸ شهریور ۱۴۰۴) هنوز بازارهای جهانی کاملاً بیدار نشده بودند که خبر حمله رژیم صهیونیستی به دوحه روی خروجی خبرگزاریها نشست؛ خبری غیرمنتظره که برای نخستین بار پای یک کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس را مستقیم به معادلات جنگی باز میکرد. معاملهگران نفت، پیش از آنکه ابعاد نظامی حمله روشن شود، سناریوهای بدبینانه را مرور کردند؛ از گسترش درگیری تا تهدید مسیرهای صادرات انرژی در خلیج فارس. همین شوک اولیه کافی بود تا قیمت نفت در معاملات همان روز جهش کند و برنت با رشدی حدود ۳ درصدی به محدوده ۶۷ دلار برسد. هرچند ساعاتی بعد و با مشخص شدن محدود بودن دامنه حمله، ناکامی در ترور سران حماس و نبود اختلال در تولید و صادرات انرژی، التهاب بازار فروکش کرد، اما این رویداد بار دیگر نشان داد که در غرب آسیا، حتی یک خبر کوتاه میتواند برای ساعاتی نبض بازار نفت را تندتر کند.
آتشبس شکننده در غزه/ بازار نفت میان امید و هراس: پس از ماهها جنایت و نسلکشی رژیم صهیونیستی در غزه، سرانجام در اوایل اکتبر ۲۰۲۵، اعلام رسمی آتشبس میان طرفین جنگ، میتوانست جوی از آرامش نسبی را به منطقه بازگرداند. این توافق تأثیر خود را پیش از اعلام رسمی بر بازار نفت تحمیل کرد و قیمت را که تا محدوده ۷۰ دلار پیشروی کرده بود به حدود ۶۵ دلار رساند و حتی زمینه را برای رسیدن به قیمت ۶۰ دلار در روزهای پیش رو هموار کرد. معاملهگران با کاهش نگرانی از گسترش بحرانهای منطقهای، واکنش مثبتی نشان دادند. این آتشبس هرچند امیدها به کاهش ریسکهای ژئوپلیتیک را زنده کرد، اما با این حال، فعالان بازار با توجه به سابقه درگیریها در منطقه و تجربه عهدشکنیهای متعدد رژیم صهیونیستی همچنان هشیار ماندند، چراکه چنین آرامشهایی میتواند شکننده باشد و خطر بازگشت تنشها همواره در پسزمینه وجود دارد.
فشار و وعده؛ بازار نفت زیر سایه تحریمها و مذاکرات صلح: با شدت گرفتن تحریمهای نفتی علیه روسیه در نیمه دوم سال ۲۰۲۵، فشارها بر بزرگترین صادرکننده نفت جهان به اوج رسید. دونالد ترامپ، ۲۲ اکتبر (۳۰ مهر ۱۴۰۴) با اعمال تحریم بر دو شرکت بزرگ نفتی روسیه، «لوکاویل» و «روسنفت»، جنگ اقتصادی آمریکا با این کشور را به سطح جدیدی رساند. تحریمهایی که محدودیتهای جدیدی بر صادرات نفت و دسترسی به بازارهای بینالمللی ایجاد کرد، چشمانداز عرضه جهانی را تحت تأثیر قرار داد و به افزایش نوسانات در بازار نفت انجامید. همزمان اما افزایش امیدها نسبت به پیشرفت مذاکرات صلح میان روسیه و اوکراین، فضای جدیدی از احتیاط و انتظارات مثبت را در بازار شکل داد. معاملهگران نفت در روزهای پایانی ۲۰۲۵، میان فشارهای محدودکننده تحریمها و چشمانداز کاهش تنشها در نوسان بودند؛ این تأثیرات متناقض سبب شد قیمت نفت در دورههایی با ریزشهای ناگهانی و در مقاطعی با تثبیت نسبی همراه شود.
میدان گازی که میدان جنگ شد!: سال ۲۰۲۵ برای میدانهای نفت و گاز کردستان عراق با مجموعهای از حملات پرتکرار و هدفمند همراه بود که در مقاطعی توازن شکننده بازار نفت را تحت تأثیر قرار داد. حملات پهپادی و موشکی در تابستان، بهویژه بین ۱۴ تا ۱۶ ژوئیه، برخی تأسیسات در میدانهای نفتی کلیدی مانند «تاوکه» و «پشکبیر» را هدف قرار داد و روند تولید در این مناطق را موقتاً متوقف کرد. این شوک، نگرانیها درباره آسیبپذیری زیرساختهای انرژی منطقه را افزایش داد، اما ماجرا به همینجا ختم نشد، در ۲۶ نوامبر (۵ آذر ۱۴۰۴) نیز همچون اوایل سال، حملهای به میدان گازی «کورمور» در سلیمانیه نیز روی داد که بار دیگر توجهها را به این نقطه جلب کرد. رویدادی که نشان داد بیثباتی در کردستان عراق نه فقط چالشی منطقهای بلکه ممکن است نگرانی فراگیرتری برای عرضه نفت و گاز در سطح جهانی محسوب شود. معاملهگران با احتیاط و اضطراب این تحولات را دنبال کردند و قیمت نفت در دورههایی با افزایشهای موقت و نوسانات مقطعی مواجه شد.
نفتکشها اسیر شدند اما بازار چندان نگران ونزوئلا نشد: در روزهای پایانی سال ۲۰۲۵، تنشها میان ونزوئلا و آمریکا به سطحی تازه رسید؛ با تمرکز حدود ۳۰ درصد از نیروهای نظامی آمریکا در منطقه، تهدیدهای مکرر علیه کاراکاس و توقیف چند نفتکش این کشور از سوی نیروهای آمریکایی، سایه جنگ بار دیگر بر منطقه آمریکای لاتین و زنجیره تأمین نفت سنگینی کرد. فشارهای فزاینده بر ونزوئلا که صاحب بزرگترین ذخایر نفتی جهان است و روزانه نزدیک به یک میلیون بشکه نفت صادر میکند، بهعنوان یکی از عوامل افزایشی مهم در بازار نفت این دوره شناخته شد. هرچند این عامل افزایشی در مقطع فعلی، تحت تأثیر دو عامل کاهنده «مازاد عرضه» و «مذاکرات صلح میان روسیه و اوکراین» قرار گرفت و اثر آن در نوسانات بازار بهطور نسبی خنثی شد، اما همچنان یکی از ابهامهای اصلی بازار نفت در سال ۲۰۲۶ باقی ماند.
نفت در ۲۰۲۵ ؛ میان توفان بحرانها و سایه مازاد عرضه: سال ۲۰۲۵ برای بازار نفت سالی پر از پیچیدگی و فراز و نشیب بود؛ سالی که تنشهای ژئوپلیتیک، درگیریهای منطقهای و فشارهای تحریمی پیدرپی سایه سنگینی بر بازار جهانی نفت انداختند. این شرایط در کنار تصمیمهای اوپکپلاس برای افزایش تولید و شکلگیری مازاد عرضه، سبب شد قیمت نفت نزدیک به ۲۰ درصد کاهش یابد و نوسانات شدیدی را تجربه کند. در حالی که برخی رویدادها مانند آتشبسها و مذاکرات صلح بهطور موقت بار نگرانیها را کم کردند، اما تداوم فشارها و عدم قطعیتها، بازار را همچنان در برزخ عدم تعادل عرضه و تقاضا نگه داشت.
در نهایت سال ۲۰۲۵ به ما یادآوری کرد که بازار نفت نهتنها بازتابدهنده تحولات سیاسی و اقتصادی جهان است، بلکه تحت تأثیر مستقیم سازوکارهای عرضه و تقاضا، ازجمله مسئله حساس مازاد عرضه، باقی میماند. آینده بازار نفت در سالهای پیش رو همچنان با چالشها و ابهامهای فراوانی همراه خواهد بود، چراکه بازیگران اصلی بازار در تلاش برای یافتن تعادلی پایدار میان عرضه و تقاضا هستند.
وحید ضیائی