پیام خوزستان - زومیت / یک سیاره‌ی کوتوله‌ی تازه کشف‌شده به نام «آمونیت» در بخش بیرونی منظومه شمسی رصد شده است که می‌تواند فرضیه وجود سیاره نهم را به چالش بگیرد.
ستاره‌شناسان موفق به کشف یک سیاره کوتوله‌ی احتمالی جدید شده‌اند که در فاصله‌ای بسیار دورتر از پلوتو به دور خورشید می‌چرخد. این جرم آسمانی که نخستین بار در مارس 2023 توسط تلسکوپ سوبارو ژاپن در هاوایی رصد شد، با عنوان رسمی 2023 KQ14 و نام غیررسمی «آمونیت» شناخته می‌شود. کشف آمونیت، نظریه‌ی موسوم به سیاره نهم را با چالش تازه‌ای روبه‌رو می‌کند.
بازار ![]()
گروهی از پژوهشگران ژاپنی، کشف آمونیت را 14 ژوئیه در مقاله‌ای در نشریه‌ی نیچر استرونومی اعلام کردند. نام «آمونیت» برگرفته از فسیل نوعی نرم‌تن منقرض‌شده است، چراکه این جرم به عنوان بخشی از پروژه‌‌ای نقشه‌برداری به نام «شکل‌گیری منظومه‌ی شمسی بیرونی: میراث یخی» یا به اختصار FOSSIL شناسایی شده است.
آمونیت به‌عنوان یک «جرم سِدنویید» طبقه‌بندی می‌شود؛ دسته‌ای از اجرامی که در آن سوی نپتون، دورترین سیاره‌ی تأییدشده‌ی منظومه شمسی، قرار گرفته‌اند و مدار غیرعادی دارند. آمونیت چهارمین سدنویید کشف‌شده تا امروز محسوب می‌شود. واژه‌ی «سدنوید»، از سیاره کوتوله سدنا گرفته شده که در لبه‌ی منظومه‌ی شمسی قرار دارد و در سال 2004 کشف شد.
اخترشناسان در توصیف مدار اجرام آسمانی، از واحد نجومی (AU) استفاده می‌کنند. فاصله‌ی زمین تا خورشید برابر با یک واحد نجومی است. «سدنا» در یک مسیر بیضوی حرکت می‌کند و فاصله‌اش از خورشید در نزدیک‌ترین نقطه (حضیض خورشیدی) حدود 76 واحد نجومی و در دورترین نقطه (اوج خورشیدی) حدود 900 واحد نجومی است. در همین حال، «آمونیت» در نزدیک‌ترین و دورترین نقاط مدارش، فاصله‌ای بین 66 تا 252 واحد نجومی از خورشید دارد.
طبق گفته‌ی نویسندگان مطالعه، کشف جرم 2023 KQ14 احتمال وجود سیاره‌ی نهم منظومه شمسی را کاهش می‌دهد. فرضیه‌ی سیاره نهم نخستین‌بار در سال 2016 مطرح شد و پیشنهاد می‌دهد که سیاره‌ای به اندازه‌ی نپتون ممکن است در فاصله‌ای حدود 20 تا 30 برابر دورتر از مسافت بین نپتون و خورشید، درحال گردش باشد.
سیاره فرضی نهم قرار بود مدارهای غیرعادی اجرام کوچک‌تر در کمربند کویپر را توضیح دهد. اعتقاد بر این است که گرانش جرمی بسیار بزرگ‌تر مانند یک سیاره ممکن است آن اجرام کوچک‌تر را هدایت کرده باشند. بااین‌حال، رابطه‌ی بین مدار آمونیت که جدیدترین سدنویید شناخته‌شده است، با سه سدنویید شناخته‌شده‌ی دیگر، این فرضیه را زیر سؤال می‌برد.
دکتر شیانگ-یو وانگ، یکی از نویسندگان مطالعه و پژوهشگر مؤسسه‌ی نجوم و اخترفیزیک تایوان، در در گفتگو با لایوساینس چنین توضیح داده است: «فرضیه‌ی سیاره نهم بر این پایه استوار است که مدار سدنوییدهای شناخته‌شده در یک سمت از منظومه شمسی خوشه‌بندی شده‌اند».
آمونیت در میان دیگر سدنوییدها منحصر به‌فرد است، زیرا مدار آن در جهت مخالف قرار دارد یا به بیان دیگر، دورترین نقطه‌ی آن از خورشید در جهت مخالف دورترین نقاط دیگر سدنوییدها است. وجود جسمی که اکنون شناخته شده و در چنین مداری حرکت می‌کند، احتمال وجود سیاره‌ی بزرگی در آن ناحیه را کاهش می‌دهد.
یوکون هوانگ، پژوهشگر مرکز اخترفیزیک محاسباتی رصدخانه‌ی ملی ژاپن و یکی از نویسندگان مطالعه، در بیانیه‌ای مطبوعاتی گفت: «این واقعیت که مدار فعلی جرم 2023 KQ14 با سه سدنویید دیگر هم‌راستا نیست، احتمال درستی فرضیه‌ی سیاره‌ی نهم را کاهش می‌دهد. ممکن است زمانی سیاره‌ای در منظومه شمسی وجود داشته که بعدها بیرون رانده شده و همین امر باعث مدارهای غیرعادی کنونی شده باشد.»
دیگر اخترشناسان نیز معتقدند که آمونیت، فرضیه‌ی سیاره‌ی نهم را زیر سؤال می‌برد. دیوید جویت، استاد نجوم دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس که در کشف آمونیت مشارکت نداشته، به لایوساینس گفت: «مشکل اینجاست که شواهد مربوط به هم‌راستایی این اجرام از ابتدا هم علمی و قانع‌کننده نبوده و طی ده سال اخیر هم قوی‌تر نشده‌اند.»
کریستوفر ایمپی، استاد نجوم دانشگاه آریزونا که او نیز در کشف سدنویید جدید دخالتی نداشته، می‌گوید: آمونیت با شش جرم دیگر هم‌راستا نیست، بنابراین پرونده سیاره نهم را تضعیف می‌کند یا نشان می‌دهد که این سیاره باید بسیار دور باشد و به همان اندازه کشف آن دشوار است.
بااین‌حال، ایمپی اطمینان دارد که اگر سیاره نهم واقعاً وجود داشته باشد، رصدخانه‌ی تازه‌فعال‌شده‌ی «ورا روبین» در شیلی به‌زودی آن را تأیید خواهد کرد. او گفت: «اگر سیاره نهم وجود داشته باشد، تقریباً قطعی است که ظرف چند سال آینده، در داده‌های این تلسکوپ یافت شود.»