پیام خوزستان - اوپک 65 ساله شد؛ سازمانی که از یک نشست کوچک در بغداد آغاز شد و حالا با کنترل بخش بزرگی از ذخایر نفتی جهان، همچنان از کلیدی‌ترین بازیگران بازار انرژی است؛ هرچند مسیر پیش رو برایش ساده نخواهد بود.
به گزارش خبرنگار شانا، 14 سپتامبر 1960، در یکی از سالن‌های ساده وزارت نفت در بغداد، پنج وزیر نفت از ایران، عراق، عربستان سعودی، کویت و ونزوئلا گرد هم آمدند. آن روزها حتی تصور اینکه تصمیم این کشورها برای تأسیس «سازمان کشورهای صادرکننده نفت» تغییری در روند تأمین انرژی جهان ایجاد کند، دشوار بود. بازار نفت سال‌ها در اختیار شرکت‌های چندملیتی غربی ـ همان «هفت خواهر» ـ بود که نزدیک به 85 درصد ذخایر جهان را کنترل و با هماهنگی پشت‌پرده، قیمت‌ها و شرایط قراردادها را به نفع خودشان تعیین می‌کردند؛ اوپک متولد شد تا این بازی را به هم بزند.
از همان آغاز مأموریتی روشن برای سازمان تعریف شد؛ دفاع از حق حاکمیتی کشورهای تولیدکننده نفت بر منابع‌شان و تضمین سهم عادلانه از درآمدهای نفتی. این تصمیم پاسخی بود به اقدام شرکت‌های نفتی که درست همان سال، قیمت نفت خام خاورمیانه را کاهش داده بودند. خشم تولیدکنندگان شعله‌ور شد و بغداد به نقطه آغاز جنبشی تبدیل شد که خیلی زود لرزه بر اندام بازار جهانی نفت انداخت.
بحران 1973 و تثبیت قدرت اوپک
دهه‌های نخست حیات اوپک پر از فراز و فرود بود. بحران نفتی 1973 نقطه عطفی به‌شمار می‌رود؛ جایی که کشورهای عضو با کاهش عرضه، قیمت نفت را چند برابر کردند و جهان را به شوک فرو بردند. آن بحران به دنیا نشان داد اوپک تنها یک نهاد نمادین نیست، بلکه قدرتی واقعی است که می‌تواند اقتصاد جهانی را تحت تأثیر قرار دهد. در سال‌های بعد، موج ملی‌سازی صنایع نفتی و ایجاد شرکت‌های ملی در کشورهای تولیدکننده، دست برتر را بیش از پیش به اوپک داد.
اما تاریخ هیچ‌وقت به نفع یک بازیگر نمی‌ماند. در دهه 1990، ساختار بازار نفت دوباره تغییر کرد؛ غول‌های جدید نفتی مانند شل، بی‌پی و اکسون‌موبیل نقش غالب را به‌دست گرفتند و رقابت با اوپک شکلی تازه یافت. در دهه 2000 هم تحولی بزرگ سر رسید؛ انقلاب شیل در آمریکا. فناوری‌های نوین استخراج از سنگ‌های رسی، تولید نفت این کشور را جهش داد و توازن عرضه را بر هم زد. برای نخستین بار، قدرت اوپک در تعیین قیمت‌ها جدی به چالش کشیده شد.
ائتلاف اوپک‌پلاس؛ پاسخ به نظم جدید بازار
با این حال اوپک در برابر موج‌های تازه منفعل نماند. تشکیل «اوپک‌پلاس» با حضور کشورهایی مانند روسیه، قزاقستان و عمان، پاسخی بود به تغییر شرایط. این ائتلاف توانست در بحران‌های اخیر از سقوط قیمت‌ها در سال 2014 تا شوک همه‌گیری کرونا نقشی کلیدی در مدیریت عرضه ایفا کند. امروز اوپک‌پلاس به بازوی مهمی برای ثبات بازار بدل شده است.
65 سال پس از تولد در بغداد، مقر اوپک در وین مستقر است؛ شهری که دفتر مرکزی‌اش از سال 1965 تا امروز میزبان ده‌ها نشست تاریخی بوده است. در این سال‌ها اوپک، اعضای خود را افزایش داد و شاهد ورود و خروج کشورهایی همچون قطر و اندونزی بود، اما این سازمان اکنون با 12 عضو همچنان سهمی تعیین‌کننده در بازار جهانی دارد؛ حدود 37 درصد تولید نفت جهان و نزدیک به 80 درصد ذخایر اثبات‌شده، این اعداد و ارقام نشان می‌دهد در صورت اتحاد اعضا، هر تصمیم این نهاد هنوز هم می‌تواند بازارها را به حرکت درآورد و قیمت‌ها را دستخوش تغییر کند.
چشم‌انداز آینده؛ نفت، انرژی پاک و سرمایه‌گذاری عظیم
چالش‌های امروز اوپک تنها از جنس اتحاد اعضا یا رقابت با سایر تولیدکنندگان نیست. جهان در حال عبور به سمت انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر است. توافق پاریس، گسترش خودروهای برقی و فشار برای کاهش انتشار کربن، چشم‌انداز آینده نفت را مبهم کرده است. برخی تحلیلگران اصرار دارند سال 2030 را به‌عنوان سالی برای اوج تقاضای جهانی نفت در نظر بگیرند که پس از آن قرار است مصرف نفت روندی نزولی به خود بگیرد. اگرچه اوپک تحقق چنین سناریویی را امکان‌پذیر نمی‌داند و آن را تحریف حقایق بازار انرژی قلمداد می‌کند.
طبق تازه‌ترین گزارش اوپک، جهان همچنان در سال‌های آینده نیاز شدیدی به نفت خواهد داشت. برآوردها نشان می‌دهد تقاضا تا سال 2050 به بیش از 120 میلیون بشکه در روز می‌رسد و برای تحقق آن باید نزدیک به 18 تریلیون دلار سرمایه‌گذاری جدید در صنعت نفت انجام شود.
در کنار این، کشورهای کلیدی عضو اوپک مثل عربستان سعودی در حال اجرای پروژه‌های عظیم انرژی پاک هستند. پروژه «نئوم» با هدف تولید هیدروژن سبز و برنامه تولید 11 میلیون تن آمونیاک آبی تا سال 2030، نشان می‌دهد که حتی غول‌های نفتی هم خود را برای عصر پسافسیلی آماده می‌کنند. این هم‌زمانی سرمایه‌گذاری در نفت و انرژی‌های نو، بازتابی از واقعیت پیچیده امروز است: جهان هم به نفت نیاز دارد و هم به انرژی‌های تجدیدپذیر.
امروز، اوپک بیش از هر زمان دیگر در نقطه‌ای میان گذشته و آینده ایستاده است. از یک سو میراث 65 ساله‌اش به‌عنوان صدای کشورهای تولیدکننده نفت و یکی از مهم‌ترین بازیگران ژئوپلیتیک جهان پابرجاست. از سوی دیگر، فشارهای جهانی برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، رقابت نفت شیل و تحولات فناوری، مسیر تازه‌ای را پیش پای این سازمان گذاشته است.
روایت اوپک در 65 سالگی نه فقط داستان یک سازمان بین‌المللی، بلکه بخشی از تاریخ اقتصاد و سیاست جهان است؛ تاریخی که همچنان نوشته می‌شود. آینده شاید نفت کمتری بخواهد، اما هنوز هیچ چشم‌انداز واقعی بدون نقش اوپک قابل تصور نیست. این سازمان، همان‌طور که در بغداد متولد شد تا توازن قدرت را تغییر دهد، امروز نیز در حال جست‌وجوی جایگاهی تازه در معادله جهانی انرژی است.