پیام خوزستان - خراسان /توافق تاریخی زنگزور، شاهراهی جدید را در قلب قفقاز باز کرده و در این میان ایران با تعلل در توسعه کریدورهای داخلی، از بازی اصلی قدرت‌های منطقه‌ای عقب افتاده است.
رئیس‌جمهور آمریکا با حضور سران ارمنستان و آذربایجان، توافقی بلندمدت را برای راه‌اندازی و توسعه «کریدور زنگزور» به امضا رساند؛ شاهراهی راهبردی که جمهوری آذربایجان را از طریق ارمنستان به جمهوری خودمختار نخجوان و در نهایت به ترکیه متصل می کند. این مسیر نه تنها ترانزیتی، بلکه جریانی اقتصادی و ژئوپلیتیکی است که آسیای میانه، دریای خزر و دریای مدیترانه را بدون نیاز به عبور از ایران و روسیه به هم پیوند می‌دهد. بی‌توجهی ایران به این تحول می‌تواند مانع بازیابی جایگاه منطقه‌ای کشور و تضعیف اثرگذاری تحریم‌ها شود.
چرا کریدورها مهم اند؟
کریدورها امروز بیش از مسیرهای فیزیکی حمل‌ونقل هستند؛ آن ها ستون‌های اصلی نظم اقتصادی و سیاسی منطقه‌ای به شمار می‌روند و در هفت لایه کلان نقش‌آفرینی می‌کنند: اتصال قطب‌های اقتصادی (مثل پیوند بنادر اقیانوسی با مراکز صنعتی)، ایجاد پیوندهای مردمی از طریق سفر و تبادل فرهنگی، ادغام در زنجیره‌های ارزش جهانی که باعث اشتغال و سرمایه‌گذاری می‌شود، انسجام سیاسی–اقتصادی میان کشورها، استانداردسازی فراملی در حوزه‌هایی مثل گمرک و لجستیک، تضمین امنیت با حضور بازیگران بین‌المللی و نهایتاً نقش به‌عنوان موتور توسعه پایدار. هر کشوری که بیرون از این شبکه بماند، سهمی از این مزایا نخواهد داشت.
بازیگران کلیدی و منافع رقابتی
با این اوصاف کریدور زنگزور، هم اینک فراتر از یک پروژه ترانزیتی و حداقل بر 5 بازیگر مهم اثرگذار خواهد بود.
آمریکا: واشنگتن با ورود مستقیم به قفقاز، نفوذ روسیه و ایران را کاهش داده و حلقه‌ای جدید از زنجیره‌های ارزش را حول منافع غرب می‌سازد؛ زنجیره‌ای که ایران در آن نقشی نخواهد داشت. بر اساس گزارش بانک جهانی، این کریدور می‌تواند سالانه 50 تا 100 میلیارد دلار ارزش تجاری ایجاد و زمان ترانزیت اروپا به آسیا را تا دو هفته کوتاه کند.
ترکیه: جدای از آمریکا، بیشترین منفعت را از این راهگذر ترکیه می‌برد؛ ترکیه با تقویت موقعیت خود به عنوان هاب انرژی و ترانزیت منطقه، درآمد میلیارد دلاری به دست خواهد آورد و پیش‌بینی می‌شود صادرات مناطق شرقی آن از 160 میلیون دلار به 500 میلیون دلار افزایش یابد.
ایران: اما درباره کشورمان، باید گفت این کریدور که آذربایجان را بدون عبور از خاک ایران به نخجوان و ترکیه متصل می‌کند، باعث از دست رفتن نقش ترانزیتی ایران در عبور هزاران کامیون ترکیه‌ای می‌شود. همچنین کریدور زنگزور می‌تواند مسیر موازی ایران برای رساندن کالا از آسیای مرکزی و چین به اروپا شود و قدرت ایران در کریدور شمال-جنوب و شرق-غرب را تحت‌الشعاع قرار دهد. با این حال، به گزارش نورنیوز، همه چیز به نحوه مدیریت کشور بستگی دارد و بهره‌گیری هوشمندانه می‌تواند فرصتی برای تعریف مسیرهای جایگزین و توافقات چندجانبه باشد.
روسیه: فعال شدن دالان زنگزور موجب از دست رفتن درآمد بالقوه 10 تا 20 میلیارد دلاری صادرات انرژی به اروپا و کاهش اهرم فشار روسیه بر بازار انرژی می‌شود؛ چراکه مسیر جدید امکان انتقال منابع آسیای مرکزی و دریای خزر به اروپا بدون اتکا به روسیه و ایران را فراهم می‌کند.
چین: وضعیتی دوگانه دارد؛ از یک سو از صرفه‌جویی پروژه «یک کمربند، یک جاده» استقبال می‌کند، اما از سوی دیگر باید کاهش وابستگی اروپا به مسیرهای تحت کنترل خود را بپذیرد.
با این همه، اما و اگرهای اجرایی شدن پروژه، با توجه به شرایط داخلی ارمنستان و آذربایجان، نقش‌آفرینی ایران و وضعیت امنیتی منطقه، همچنان جدی است.
ایران جامانده از رقابت کریدورها
تعلل‌های زیانبار در تعامل و توسعه روابط اقتصادی با چین، معطل گذاشتن ظرفیت بزرگ بندر چابهار به امید سرمایه‌گذاری هندی‌ها و نبود استراتژی جامع کریدوری، موجب شده تحرکات سریع بازیگران منطقه‌ای، جایگاه ایران را به حاشیه براند.
طاهر رحیمی، کارشناس اقتصادی، برای مقابله با اثرات منفی کریدور زنگزور دست‌کم چهار اقدام ضروری پیشنهاد می‌دهد: (توضیحات این 4 اقدام طبق گزارش خراسان در ادامه هر یک آمده اند)
1. سوآپ گازی با روسیه از مسیر ترکمنستان و نه آذربایجان: این راهبرد تنوع‌بخشی و کاهش وابستگی به مسیرهای رقیب را در پی خواهد داشت.
2. نهایی‌سازی کریدور نفتی نکا-جاسک با همکاری روسیه: این اقدام مسیر مستقیم صادرات انرژی به آب‌های آزاد را ایجاد خواهد کرد.
3. مستقل کردن کریدور شمال-جنوب از آذربایجان: این کار می تواند با تعریف مسیر جایگزین از طریق ارمنستان یا دریای خزر و یا شرق این دریا انجام شود. موضوعی که ریسک فشار سیاسی باکو را حذف خواهد کرد.
4. ایجاد هاب غذایی منطقه با روسیه: که می تواند جایگاه ایران در زنجیره تأمین مواد غذایی را تقویت کند.
در مجموع، باید توجه داشت کریدور زنگزور نمادی است از بازآرایی سریع و گریزناپذیر قدرت‌های منطقه‌ای؛ نمادی که ایران اگر امروز برای جایگاه خود برنامه نداشته باشد، فردا تنها نقشه مرزهایش را خواهد دید، بی‌آن که خطوطی او را به جریان‌های اقتصادی منطقه وصل کند. آینده بازی‌های کریدوری در قفقاز و فراتر از آن، نیازمند رویکردی فعال، هوشمندانه و دیپلماسی چندجانبه است که ایران را از جایگاه عقب‌مانده به قطب تأثیرگذار تبدیل کند.
بازار
![]()