پیام خوزستان - ایسنا / سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یکی از مشکلات شایع در میان زنان سن باروری است که نه تنها بر باروری اثر می‌گذارد بلکه می‌تواند سلامت عمومی را نیز تهدید کند. در پژوهشی تازه، درمان‌های نوین این بیماری مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS یک اختلال پیچیده در بدن زنان به شمار می‌رود که در دوران باروری ظاهر می‌شود. این بیماری در واقع نوعی بی‌نظمی در عملکرد غدد درون‌ریز بدن است و از نشانه‌های اصلی آن می‌توان به افزایش هورمون‌های مردانه، نامنظمی چرخه‌های قاعدگی و مشکلات تخمک‌گذاری اشاره کرد. بر اساس معیارهای تشخیصی پذیرفته شده، اگر دست‌کم دو نشانه از سه مورد یادشده در فرد وجود داشته باشد، پزشکان او را به عنوان مبتلا به PCOS شناسایی می‌کنند. اهمیت این سندرم تنها در اختلال باروری خلاصه نمی‌شود؛ بلکه می‌تواند زمینه‌ساز مشکلاتی مانند چاقی، بیماری‌های قلبی‌عروقی، مقاومت به انسولین و حتی برخی سرطان‌ها باشد. این گستردگی عوارض، ضرورت یافتن راهکارهای درمانی بهتر و کم‌خطرتر را بیش از پیش آشکار می‌کند.
بازار ![]()
پژوهش‌های پیشین نشان داده‌اند که این سندرم در سطح جهانی حدود 6 تا 20 درصد زنان در سنین باروری را درگیر می‌کند. در ایران نیز نزدیک به یک‌پنجم زنان بارور با این مشکل مواجه هستند. عوامل ژنتیکی، سبک زندگی ناسالم، کم‌تحرکی و تغذیه نامناسب در کنار تشخیص دیرهنگام از دلایل اصلی بروز این وضعیت هستند. روش‌های معمول درمان بیشتر بر تغییر سبک زندگی مانند رژیم غذایی و فعالیت بدنی تمرکز دارند، اما داروهای موجود نه تنها درمان قطعی محسوب نمی‌شوند بلکه گاهی عوارض جانبی جدی ایجاد می‌کنند. داروهایی مثل کلومیفن سیترات می‌توانند تحریک به تخمک‌گذاری کنند، اما مصرف طولانی‌مدت آن‌ها خطراتی نظیر سردرد، چندقلوزایی یا حتی افزایش احتمال سرطان را در پی دارد. همین چالش‌ها باعث شده پژوهشگران به دنبال گزینه‌های جایگزین و ایمن‌تری برای کنترل این بیماری باشند.
در همین راستا، گروهی از محققان مرکز تحقیقات بیوشیمی و تغذیه در بیماری‌های متابولیک دانشگاه علوم پزشکی کاشان به سرپرستی آزاده امینیان‌فر، مطالعه‌ای مروری را درباره تأثیر ترکیبات گیاهی موسوم به فیتواستروژن‌ها بر این بیماری انجام داده‌اند. هدف آن‌ها بررسی شواهد علمی موجود در زمینه نقش این ترکیبات بر علائم و پیامدهای مرتبط با سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بوده است.
روش کار پژوهش به این صورت بود که محققان به سراغ منابع علمی بین‌المللی رفتند و داده‌های موجود بین سال‌های 1990 تا 2024 را گردآوری کردند. آن‌ها کارآزمایی‌های بالینی را که اثر فیتواستروژن‌ها یا همان استروژن‌های گیاهی را بر شاخص‌های مختلف سلامت زنان مبتلا به PCOS بررسی کرده بودند، شناسایی و تحلیل کردند. این شاخص‌ها شامل سطح هورمون‌ها، وضعیت باروری، میزان التهاب، مقاومت به انسولین، وضعیت لیپیدهای خون، وزن بدن و حتی ترکیب میکروبیوم روده بودند. منابع علمی از پایگاه‌های معتبری همچون پاب‌مد، اسکوپوس، ساینس‌دایرکت و دیگر بانک‌های اطلاعاتی معتبر استخراج شدند.
نتایج این مرور نشان دادند که مصرف فیتواستروژن‌ها می‌تواند به کاهش سطح برخی هورمون‌ها مانند تستوسترون و LH کمک کند و در نتیجه تخمک‌گذاری را بهبود بخشد. همچنین شواهد حاکی از آن بودند که این ترکیبات توانسته‌اند سطح عوامل التهابی مهمی مانند IL-6 و CRP را پایین بیاورند که این امر در کاهش مشکلات التهابی بیماران مؤثر بوده است.
از سوی دیگر، فیتواستروژن‌ها در بهبود وضعیت متابولیک بدن نیز نقش داشتند. به عنوان مثال، کاهش وزن و کاهش احتمال بروز سندرم متابولیک از اثرات مثبت آن‌ها گزارش شد. این ترکیبات همچنین با افزایش سطح مواد آنتی‌اکسیدانی مانند گلوتاتیون و کاهش مواد آسیب‌زای اکسیداتیو مانند مالون‌دی‌آلدئید، به بهبود مقاومت به انسولین و تقویت سلامت روده کمک می‌کنند. با این حال، تأثیر آن‌ها بر چربی‌های خون و برخی شاخص‌های باروری همچون ضخامت آندومتر چندان روشن و قطعی نبود و نتایج متناقضی به همراه داشته است.
اهمیت یافته‌های این مطالعه که در «مجله علوم پزشکی فیض» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کاشان منتشر شده‌اند، در آن است که نشان می‌دهند فیتواستروژن‌ها می‌توانند به عنوان یک گزینه کمکی برای درمان این بیماری در نظر گرفته شوند. این ترکیبات که از گیاهانی مانند سویا، نخود، عدس و بذر کتان به دست می‌آیند، نه تنها در کاهش علائم هورمونی و بهبود قاعدگی نقش دارند بلکه می‌توانند کیفیت زندگی بیماران را نیز ارتقا دهند. از آنجا که داروهای شیمیایی موجود عوارض قابل توجهی دارند، استفاده از منابع طبیعی مانند فیتواستروژن‌ها می‌تواند چشم‌انداز تازه‌ای برای بیماران و پزشکان فراهم کند.
با وجود این، پژوهشگران تأکید می‌کنند که باید احتیاط به خرج داد. میزان مصرف، نوع ترکیب و طول مدت استفاده از فیتواستروژن‌ها می‌تواند اثرات متفاوتی ایجاد کند. به عنوان نمونه، در مطالعات گذشته از مقادیر متنوعی از بذر کتان، ایزوفلاون‌های سویا، کوهوش سیاه و دیگر ترکیبات استفاده شده که نتایج یکسانی به همراه نداشته است. بنابراین، برای رسیدن به نتیجه قطعی، تحقیقات بیشتری با طراحی دقیق‌تر لازم است.