پیام خوزستان - استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا و همکار مدعو فرهنگستان علوم با بیان این‌که صنایع پیشران آینده، باید نگاهی به آینده تحولات علم و فناوری داشته باشند، گفت: نمی‌توانیم با کارخانه‌های دودکشی با دنیا رقابت کنیم.

دکتر حسین راغفر در سخنرانی «رابطه برنامه‌ریزی میان‌مدت با بودجه‌ریزی سالانه؛ چند پیشنهاد راهبردی برای دولت و مجلس» که توسط شاخه اقتصاد گروه علوم انسانی فرهنگستان علوم برگزار شد، درباره ویژگی‌های یک برنامه توسعه، با بیان اینکه به دلایل متعدد نمی‌توان یک برنامه جامع طراحی کرد، گفت: برنامه توسعه باید هدفمند و متمرکز بر روی بخش‌های پیشران اقتصاد کشور باشد، به همین خاطر باید 6-7 بخش مهم توسعه اقتصاد کشور، مورد توجه قرار گیرد و برای آن منابعی اختصاص یابد.
وی در مورد ویژگی دوم برنامه توسعه، به پاسخگو بودن به تحولات آینده علم و فناوری کشور اشاره کرد و گفت: در حال حاضر چهارمین انقلاب صنعتی در حال رخ دادن است و حوزه‌های انقلاب دیجیتالی، محاسبات کوانتومی، متاورس، هوش مصنوعی و ربات‌ها در حال گسترش است.
همکار مدعو شاخه اقتصاد گروه علوم انسانی فرهنگستان علوم با ذکر مثالی، گفت: برای مثال دانشگاه متاورس در تایوان راه‌اندازی شده و این موضوع انقلابی در آموزش عالی رقم می‌زند. بسیاری از محصولات تکنولوژی امروز ربات‌هایی هستند که در حوزه‌های مختلف مثل خودروهای خودران فعالند.
وی ادامه داد: در یک برنامه توسعه، باید برای ارتقای شاخص‌های عملکرد کلیدی در بخش‌های پیشران اقتصاد برنامه‌های مشخصی تعیین کرد و مشخص کرد که در چه حوزه‌هایی باید تمرکز داشت.
راغفر به انقلاب انرژی اشاره کرد و گفت: ویژگی دیگر برنامه توسعه توجه به انقلاب انرژی در دنیا است. اقتصاد ما کاملاً به فروش منابع طبیعی نفت و گاز وابسته است، در صورتی که یک انقلاب بزرگ در حوزه انرژی در دنیا در حال رخ دادن است و کشورهای مختلف سرمایه‌گذاری‌هایی در انرژی‌های تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشیدی و همچنین ساخت باتری‌های تقریباً مادام‌العمر و با عمر حدود 300 سال دارند.
وی خاطر نشان کرد: در این حوزه رقابت جدی وجود دارد و قطعاً باید این موضوع در برنامه‌های کشور لحاظ شود.
خود را آماده نکنیم، تبدیل به زائده‌های جهانی میشویم!
استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا در مورد یکی دیگر از ویژگی‌های برنامه‌های توسعه به ایجاد زیرساخت‌های اقتصاد دیجیتالی اشاره کرد و گفت: برای مثال چین تنها 25 ماهواره را در فضای جغرافیایی خود برای استقرار اینترانت (شبکه ارتباطات داخلی مستقل) فراهم کرده است. بنابراین ایجاد زیرساخت‌های اقتصاد دیجیتالی متفاوت از چیزی است که در کشورهایی مثل کشور ما وجود دارد.
وی با بیان این‌که برنامه توسعه باید بر توانایی‌های رقابت در بازارهای جهانی تاکید داشته باشد، گفت: باید خود را برای ورود به بازارهای جهانی آماده کنیم، وگرنه تبدیل به زائده‌های جهانی خواهیم شد. اقتصاد کشور دست تکدی به سمت کشورهای دیگر دراز خواهد کرد و در تحولات جهانی بیگانه خواهد بود.
وی با اشاره به تاثیر فناوری‌های هوشمند و راه‌دور، گفت: تحولات کشور خودمان نشان می‌دهد، تاثیر فناوری‌های هوشمند و راه‌دور چگونه می‌تواند به دیگر کشورها آسیب بزند و چگونه می‌تواند در اقتصاد دیگر کشورها مؤثر باشد. در دوره کنونی کشورها برای جنگ، به حضور نظامی نیاز ندارند و از فناوری‌های نوظهور برای فشار به کشورها استفاده می‌شود؛ بنابراین امنیت کشور مورد تهدید خواهد بود.
همکار مدعو شاخه اقتصاد گروه علوم انسانی فرهنگستان علوم با بیان این‌که برنامه توسعه باید بر تولید ثروت ملی تاکید داشته باشد، گفت: بدون تولید ثروت ملی، رفاه عمومی تحقق پیدا نخواهد کرد.
وی ادامه داد: در حال حاضر در کشور ثروت ملی را تبدیل به مصرف جاری مردم می‌کنیم. ثروت ملی را می‌فروشیم تا مردم سیب‌زمینی بخرند و این موضوع فروش اموال دولتی، به نظر من یک فاجعه بزرگ است.
راغفر با اشاره به این موضوع که برنامه توسعه باید بر بهره‌وری و تامین نیازهای عمومی با نگاه به آینده متمرکز باشد، گفت: بی‌توجهی به این دو موضوع، به بی‌ثباتی‌های اجتماعی منجر می‌شود که امروزه ما در تجربه ناآرامی‌های اخیر، شاهد آن بودیم.
وی تاکید کرد: بدون کنار گذاشتن مافیاهای اقتصادی و سیاسی با بحران‌های گسترده اجتماعی و سیاسی روبرو خواهیم بود و همین موضوع به خروج سرمایه‌های انسانی که اصلی‌ترین نهاده‌های اقتصاد مبتنی بر فناوری‌های نوظهور و دیجیتالی را شامل می‌شود، شاهد خواهیم بود. تا کنون اقتصاد ما به جای خلق ثروت ملی، مبتنی بر دلالی، سوداگری و ... بوده و مسئولین کشور به خوبی مافیاها را می‌شناسند.
استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا با بیان این که در برنامه‌ها باید منابع تامین مالی اجرای پروژه‌های هر برنامه در بودجه‌های سالانه مشخص شوند، گفت: چنانچه این منابع مالی تامین نشدند، ضروری است که برنامه متوقف شود. در صورتی که در حال حاضر 200 پروژه تعریف می‌شود و پس از این‌که به انجام نرسید، عنوان می‌کنند که بودجه‌ای وجود نداشت! در صورتی که باید از پیش منابع مالی آن‌ها تامین شده باشد.
نمی‌توانیم با کارخانه‌های دودکشی با دنیا رقابت کنیم
راغفر در خصوص ملاک‌های صنایع پیشران توسعه با نگاه آینده، توضیح داد: صنایع پیشران آینده باید نگاهی به آینده تحولات علم و فناوری داشته باشند، نمی‌توانیم با کارخانه‌های دودکشی با دنیا رقابت کنیم.
وی ادامه داد: همچنین این صنایع باید تامین‌کننده امنیت ملی باشند. امروزه بسیاری از ابزارآلات نظامی ربات‌های هوشمندی هستند که در دنیا، خشکی و هوا فعالند و دیگر شکل‌های سنتی جنگ‌ها، توانایی مقابله با تحولات علم و فناوری ندارند. فناوری‌های دیگری که امروز شاهد آن هستیم، تهدیدکننده امنیت ملی ما هستند.
استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا در مورد ملاک‌های دیگر صنایع پیشران توسعه، گفت: صنایع پیشران باید تقویت انسجام اجتماعی کنند. محور اصلی برنامه هفتم باید تقویت انسجام اجتماعی باشد و باید نابرابری‌های اجتماعی را کاهش دهد و آسیب‌هایی که 6 برنامه قبلی به طبقات محروم وارد کرده را جبران کند.
وی تاکید کرد: صنایع پیشرانی که برای توسعه مورد توجه قرار می‌گیرند، باید فرصت اشتغال پایدار و فراگیر را برای آحاد جمعیت فراهم کنند. این یکی از موضوعات اصلی است که در کشورهای شرق آسیا می‌بینیم. چینی‌ها حتی وقتی به کشور ما می‌آیند و منابع کشورهای ما را می‌خواهند استخراج کنند، کارگر چینی می‌آورند!
استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا با بیان این‌که صنایع پیشران فرصت‌های کاهش نابرابری و بازتوزیعی را در نظر داشته باشند، گفت: یکی از مشکلات کشور ما در 100 سال گذشته مهاجرت نیروهای نخبه بوده و دلیل آن مشکل در نظام پرداخت و دستمزد بوده است و اگر این نظام اصلاح نشود، ما همواره شاهد خروج سرمایه‌های انسانی در کشور خواهیم بود. با توجه به فناوری‌های موجود، یک فرد حتی می‌تواند در کشور خودش باشد، ولی برای صنایع کشورهای دیگر کار کند. بنابراین علاوه بر ایجاد شغل به دستمزد شایسته نیز باید توجه داشته باشیم.
وی با تاکید بر این که صنایع پیشران باید متناسب با ظرفیت‌های آمایشی کشور شکل بگیرند، گفت: برای مثال در استان‌های خشک، نباید برنج کشت شود، ولی این یک اصلی بدیهی ساده است که به آن توجه نمی‌شود.
بدون رقابت‌پذیری امکان حضور در بازارهای جهانی منتفی است
همکار مدعو شاخه اقتصاد گروه علوم انسانی فرهنگستان علوم در بخشی از این سخنرانی در مورد رقابت‌پذیری جهانی، گفت: ما شاهد هستیم مجمع جهانی اقتصاد 12 شاخص اصلی و 98 زیرشاخص را به عنوان شاخص‌های رقابت‌پذیری جهانی مطرح می‌کند. بدون رقابت‌پذیری امکان حضور در بازارهای جهانی منتفی است و یک اقتصاد درون‌گرا شکل می‌گیرد.

وی ادامه داد: مجمع اقتصاد جهانی 20 اصلاح را در نهادها برای رقابت پذیری مطرح کرده است. اصلی‌ترین مؤلفه رقابت‌پذیری در اقتصاد جهانی، سرمایه‌های انسانی هستند که بتوانند اقتصاد دیجیتالی و رباتیک و مبتنی بر هوش مصنوعی را مدیریت کنند. متاسفانه ما کم‌ترین توجه را به سرمایه‌های انسانی در سال‌های گذشته داشتیم.
راغفر در مورد وضعیت ایران در این شاخص‌ها، گفت: رتبه ایران در بهترین وضعیت، در شاخص اندازه بازار است که رتبه 19 را در دنیا دارد، ولی در مورد نهادها از بین 140 کشور، رتبه 121 را داریم و در مورد اکوسیستم فناوری ما رتبه 90 را در اختیار داریم.

وی با اشاره به مسئله فرار مغزها، گفت: آمار سال 2014 آمریکا نشان می‌دهد که ایران سومین صادرکننده نیروی انسانی و دانشجوی تحصیلات تکمیلی پس از هند و چین در آمریکا است. همچنین از سال 2011 تا 2022 روند مهاجرت از کشور شتاب گرفته است.

سهم 36 صدم درصدی تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی در ایران
راغفر به سهم مخارج تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی اشاره کرد و گفت: کشورهای برتر جهان 7 تا 8 درصد از تولید ناخالص داخلی را اختصاص می‌دهند، ولی در ایران این سهم 36 صدم درصد است.
وی در خصوص ثبت اختراع ایرانی‌ها در آمریکا، گفت: سازمان جهانی مالکیت معنوی گزارش داده که ایرانی‌ها 1400 اختراع در آمریکا ثبت کرده‌اند، این نشان‌دهنده فاجعه خروج سرمایه‌های انسانی است.
همکار مدعو شاخه اقتصاد گروه علوم انسانی فرهنگستان علوم به نقش دانشگاه‌ها در اقتصاد اشاره کرد و گفت: آموزش، تحقیقات و نوآوری کلید مغفوله در اقتصاد ما است. سه‌گانه دولت، دانشگاه و صنعت خوشه‌ها را می‌سازند. خوشه‌ها، گروه‌هایی از بنگاه‌های مشابه و یا مرتبط به هم هستند که در یک منطقه جغرافیایی تعریف شده و متمرکز هستند و دارای بازارها، فناوری‌ها، مهارت‌های مشترک هستند و اغلب در روابط قراردادی مثل خریدار و فروشنده به هم متصلند.
وی تاکید کرد: وقتی ارتباط ما با صنعت ضعیف است، کم‌ترین ارزش افزوده ایجاد می‌شود. در ایران علاوه بر این‌که خوشه نداریم، شکاف‌هایی نیز می‌بینیم و واحدهای مختلف با هم مرتبط نیستند.

وی در این سخنرانی، نمونه‌هایی از خوشه‌های موفق در دنیا مانند خوشه علوم زیستی ماساچوست و خوشه‌های صنعتی در فرانسه و ایتالیا، آلمان و انگلستان، ژاپن و ... را معرفی کرد.