بزرگنمايي:
پیام خوزستان- آیا تا به حال فکر
کرده‌اید که فضانوردان در مورد بوی فضا چه می‌گویند؟ از نظر فنی، آنها
نمی‌توانند مستقیماً فضا را بو بکشند، به این دلیل که بینی، حداقل بینی
انسان در شرایط خلاء کار نمی‌کند و حتی اگر فضانوردان بخواهند فضا را بو
بکشند، انجام این کار مستلزم برداشتن کلاه ایمنی است که در آن صورت همه ما
می‌دانیم که پایان بدی خواهد داشت.
با این حال می‌توان به طور غیرمستقیم فضا
را بو کشید. توصیف‌های گذشته در مورد بوی جوشکاری یا یک کباب تابستانی که
توسط "دونالد پتیت" فضانورد ناسا و "تیم پیک" فضانورد آژانس فضایی اروپا
ارائه شده بود، نمونه‌هایی از آن چیزی است که فضانوردان پس از پیاده‌روی
فضایی تجربه کرده‌اند.
اکنون پژوهشگران می‌توانند با استفاده از
مواد شیمیایی و عناصر مختلف موجود روی زمین و همچنین جاهای دیگر در کهکشان،
در مورد چگونگی بوی اشیا در فضا، فرضیه‌هایی داشته باشند.
"مارینا بارسنیلا"، پژوهشگر دکترای
اخترزیست‌شناسی در دانشگاه "وست مینستر" و عطرساز مشهور در مصاحبه‌ای،
پروژه‌ای موسوم به "AromAtom" را توضیح می‌دهد؛ پروژه‌ای که تلاش می‌کند تا
رایحه‌های فضایی را بازسازی کند.
اخترشیمی؛ مولکول‌هایی که اجرام آسمانی و فضا را تشکیل می‌دهند
همان اتم‌هایی که روی زمین مشاهده
می‌کنیم، ستارگان، سیاره‌ها، دنباله‌دارها و سحابی‌ها را نیز تشکیل می‌دهند
و مطالعه نحوه تعامل اتم‌ها با یکدیگر در محیط‌های کاملاً متنوع برای
تولید ترکیب‌های رایج و غیرمعمول به عنوان اخترشیمی شناخته می‌شود.
مارینا بارسنیلا که در رشته اخترشیمی
تحصیل کرده و نزدیک به 30 سال در صنعت عطرسازی کار کرده است، می‌گوید: در
حین تحصیل در رشته اخترشیمی، به عنوان یک عطرساز، همیشه به این فکر می‌کردم
که فضا چه بویی می‌دهد؟
سفر وی برای ایجاد بوهای فضا در نتیجه
همین کنجکاوی آغاز شد. وی می‌گوید: با مطالعه شیمی مریخ، نپتون یا هر سیاره
دیگر می‌خواهم بدانم که آنجا چه بویی دارد.
عطرهایی بر اساس گزارش‌های فضانوردان
بارسنیلا می‌گوید: من از سال 2017 شروع به انجام این کار کرده‌ام و واکنش مردم همیشه یکسان بوده و می‌گویند عجیب است.
وی اعتراف می‌کند که تاکنون به شکل مستقیم
با فضانوردان صحبت نکرده است. با این حال می‌گوید که برخی از عطرهایی که
ساخته بر اساس روایت‌های متعدد فضانوردان، از جمله عطرهای مأموریت‌های
آپولو و ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) ساخته شده‌اند که مثلاً درباره بوی
غبار ماه روی لباس‌هایشان صحبت کرده‌اند.
بارسنیلا می‌گوید: تقریباً بسیاری از
فضانوردان گفته‌اند که در فضا بوهایی مانند گوشت زغال شده یا لاستیک سوخته
یا دود حاصل از جوشکاری را استشمام کرده‌اند و در واقع یکی از عطرهای من بر
اساس روایت دونالد پتیت است که گفته بود فضا بوی جوشکاری می‌داد.
عطری که بر اساس روایت پتیت ساخته شده
است، "فضا" نامیده می‌شود. گزارش پتیت مربوط به زمانی است که در ایستگاه
فضایی بین‌المللی برای انجام چندین پیاده‌روی فضایی وارد فضای قفل هوا
شدند. هر بار که پتیت وارد این بخش می‌شد، همان بوی شیرین جوشکاری را تجربه
می‌کرد.
مشتری بدبو
بارسنیلا اقدام به ساخت و ارائه چهار رایحه فضایی کرده است و می‌گوید
از لحاظ تجربی، درک این بوها برای عموم مردم از ساده‌ترین موارد است.
وی توضیح می‌دهد: پروژه "AromAtom"در مجموع 24 رایحه دارد. من یک سفر
کامل را ایجاد کرده‌ام که از زمین به مرکز کهکشان راه شیری می‌رود.
بنابراین شما توقف‌هایی در ماه، مریخ و تمام سیاره‌های دیگر دارید.
وی افزود: فکر می‌کنم رایحه مورد علاقه من رایحه بدبوی سیاره مشتری است.
این دانشمند عطرساز تصریح کرد که بوی بد
مشتری به این دلیل است که این سیاره دارای لایه‌های مختلفی است که هر کدام
دارای ترکیب شیمیایی خاص خود هستند. وی می‌گوید: بنابراین هرچه به عمق
مشتری بروید، شیمی و در نتیجه بوها تغییر می‌کنند. به عبارت دیگر،
پیچیده‌تر و بدبوتر می‌شوند. اما من تغییراتی را که در شیمی ایجاد می‌شود و
اینکه چگونه می‌توانید با استشمام اجزای مختلف این سیاره چیزهای زیادی یاد
بگیرید را دوست دارم.
مخلوطی از رایحه تمشک و لاک ناخن
رایحه‌ای به نام "Sagittarius B2" بر اساس
یک ابر مولکولی در نزدیکی مرکز کهکشان راه شیری ساخته شده است. بارسنیلا
می‌گوید: این رایحه، سال‌ها پیش زمانی که مولکول اتیل فورمات را در این ابر
کهکشانی کشف کردیم، تخیل همه را به خود جلب کرد.
بخشی از تفسیر این رایحه از این واقعیت ناشی می‌شود که تمشک نیز حاوی اتیل فرمات است.
بارسنیلا می‌گوید: ایده تمشک و فضا تخیل
مردم را تحریک می‌کند، بنابراین آن را جشن فضایی می‌نامم، زیرا شما تمشک،
الکل و لاک ناخن را در آن دارید که مردم آنها را می‌پسندند.
علاوه بر این، بیش از دویست مولکول مختلف
در Sagittarius B2 درون کهکشان راه شیری با طیف‌سنجی با استفاده از
تلسکوپ‌های فروسرخ و رادیویی شناسایی شده‌اند. این نیز به ایجاد این رایحه
کمک کرد.
بوی باروت ماه
بارسنیلا برخی از عطرهای خود را "تند یا
عجیب" توصیف می‌کند. با این وجود، یکی دیگر از موارد مورد علاقه وی، عطر
ماه، به ویژه نسخه دودی آن است. این عطر الهام گرفته از توصیف فضانوردی به
نام جن سرنان (Gene Cernan) از بوی غبار ماه روی لباس فضایی خود است که آن
را به بوی باروت تشبیه کرد. همچنین بر اساس شیمی ماه است که شامل سیلیکون
دی اکسید، منیزیم و تیتانیوم است.
در نهایت، عطر سرخ مریخ، رایحه چهارم است
که شامل نُت‌های گرد و غبار، سولفوریک و کلر است. این عطر بر اساس داده‌های
شیمی و کانی‌شناسی به دست آمده از سنجش از دور، اندازه‌گیری‌های در محل
توسط فرودگرهای رباتیک و بررسی شهاب‌سنگ‌های مریخی ساخته شده است.
کاوش فضا با حس بویایی
مارینا بارسنیلا در این مصاحبه گفت که
تفسیر بوی فضا توسط هر فرد نسبت به فرد دیگر متفاوت است. علاوه بر این، وی
با ذکر وجود رابطه صمیمی بین حس بویایی و حافظه استدلال می‌کند که تجربه‌ها
و خاطره‌های هر کسی نسبت به دریافتی که از یک رایحه دارد، متفاوت است.
هدف پروژه AromAtom با فراتر رفتن از حس بینایی و شنوایی، بیشتر در دسترس قرار دادن علم است.
بارسنیلا می‌گوید: مثلاً وقتی به مدرسه
می‌رفتم، تمشک داشتیم، سکه‌های زنگ زده داشتیم، ظرف غذایی داشتیم که با
وجود کلم بروکلی و تخم مرغ آب‌پزی که داخلش بود، بوی بدی می‌داد و گاهی هم
بوی گوگردی بادام زمینی را استشمام می‌کردیم.
وی افزود: همه چیز در مورد ربط دادن شیمی
فضا به وسایل و تجربه‌های روزمره است تا مردم بتوانند خیلی نزدیکتر، این
رایحه‌ها را احساس کنند، بنابراین آن‌قدر انتزاعی یا ترسناک نیستند.
تلاش AromAtom برای کنار زدن موانع
بارسنیلا توضیح داد: من تصور می‌کنم صحبت
با یک بچه در مورد یک موضوع (مثلا فضا) می‌تواند واقعاً پیچیده باشد.
بچه‌ها همیشه عجیب‌ترین سؤال‌ها را می‌پرسند و اگر معلم‌ها نتوانند به آنها
پاسخ دهند، وقتی دانشمندان فضایی را دارید که واقعاً می‌توانند به این
سؤال‌ها پاسخ دهند، خوب است. خودم همیشه از علوم می‌ترسیدم. در کودکی از
درس علوم متنفر بودم و به این فکر می‌کردم که وای خدای من، برای فهمیدن این
درس خیلی احمق هستم؛ نمی‌توانم آن را درک کنم؛ این برای من نیست... اکنون
می‌دانم که تنها چیزی که نیاز داشتم یک وسیله نقلیه دیگر برای این سفر بود.
بارسنیلا می‌گوید واکنش‌ها به تمرکز بر بو در این حوزه، باور نکردنی بوده است.
این سیاره‌شناس و عطرساز حرفه‌ای ابتدا در
سال 2017 یک نمایشگاه برگزار کرد و اکنون به این نقطه رسیده است. وی در
مورد تلاش‌های آینده پروژه AromAtom برای پر کردن شکاف بین علم و عموم مردم
هیجان‌زده است.