پیام خوزستان - ایسنا /دافنه جکسون، نخستین زن استاد فیزیک بریتانیا، نه تنها در عرصه فیزیک هسته‌ای و پزشکی پیشگام بود، بلکه با راه‌اندازی برنامه‌ای ویژه، مسیر بازگشت زنان به پژوهش را هموار کرد و الهام‌بخش نسل‌های بعدی شد.
دافنه فرانسیس جکسون اولین استاد زن فیزیک در بریتانیا، فیزیکدان برجسته هسته‌ای و مدافع زنان در حوزه علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات بود. او در پیترفربورو متولد شد و محیط اولیه زندگی‌اش انگیزه‌ای برای غلبه بر موانع جنسیتی در حوزه‌ای مردانه به او داد. دافنه جکسون در طول حرفه خود، کمک‌های مهمی به فیزیک هسته‌ای، به ویژه در حوزه دزیمتری تابش و مدل‌سازی واکنش‌های هسته‌ای کرد و بعدها تخصص خود را به حوزه پزشکی نیز وارد کرد. در این گزارش قصد داریم با این فیزیکدان الهام‌بخش آشنا شویم.
بازار ![]()
دوران کودکی و تحصیلات دافنه جکسون
جکسون در پیترفربورو متولد شد. پدرش اپراتور ماشین‌آلات و مادرش پیش از ازدواج طراح پارچه بود. او در مدرسه دخترانه پیترفربورو تحصیل کرد و در آنجا با درخشش علمی توانست برای دوره فیزیک در کالج امپریال لندن درخواست دهد.
در آنجا تنها دو دانشجوی زن از بین 90 نفر دانشجو وجود داشت، وضعیتی که نابرابری جنسیتی آن زمان را نشان می‌داد. بعدها به دعوت لوییس التون، جکسون به کالج باترسیا که دانشگاه سورِی امروزی است، منتقل شد تا فیزیک هسته‌ای بخواند.
کار علمی اولیه او بر مدل‌های ساختاری هسته‌های اتمی متمرکز بود و تحقیقات خود را درباره نظریه واکنش‌های هسته‌ای و رفتار جذب ذره زیراتمی پیون انجام داد. او در سال 1962 دکترا گرفت و مسیر حرفه‌ای برجسته خود در پژوهش و کار دانشگاهی را آغاز کرد.
حرفه و دستاوردهای دافنه جکسون
در سال 1919، جکسون از موقعیت اولیه خود کناره‌گیری کرد تا اولین منشی انجمن مهندسین زن (WES) و اولین سردبیر مجله The Woman Engineer شود و تا سال 1932 این نقش را ادامه داد. در ماه ژوئن سال 1920، او همچنین در تاسیس شرکت مهندسی زنان Atalanta Ltd مشارکت کرد.
در ماه نوامبر سال 1924، جکسون هم‌مؤسس و اولین مدیر انجمن برق برای زنان شد، سازمانی پیشگام که هدفش ترویج استفاده خانگی از برق و کاهش بار کاری زنان بود.
در دانشگاه سورِی، کار جکسون در فیزیک هسته‌ای به فهم دزیمتری تابش و محاسبه حد مجاز تابش برای کارکنان هسته‌ای انجامید. الگوریتم‌های پیشگامانه او برای انتقال نوترون از میان مواد پایه، طراحی‌های محافظت مدرن را شکل داد.
دزیمتری تابش (Radiation Dosimetry) علمی است که میزان و اثرات تابش یونیزه شده بر مواد، به‌ویژه بافت‌های زیستی را اندازه‌گیری و ارزیابی می‌کند. به زبان ساده‌تر، دزیمتری تابش مشخص می‌کند که چقدر تابش، یک شخص، دستگاه یا ماده را تحت تاثیر قرار داده و چه اثراتی ممکن است داشته باشد.
تحقیقات اولیه او همچنین به توسعه مدل‌های هسته‌های اتمی، نظریه‌های واکنش‌های هسته‌ای و بررسی جذب ذرات زیراتمی مانند پیون‌ها کمک کرد. در مراحل بعدی حرفه، تمرکز خود را به کاربردهای پزشکی فیزیک هسته‌ای معطوف کرد.
او در توسعه ابزارهای تشخیصی، از جمله تحقیقات اولیه در تکنیک‌های توموگرافی که زمینه‌ساز اسکنرهای پزشکی مدرن شد، نقش داشت. در طول حرفه خود، جکسون تعداد زیادی مقاله منتشر کرد که 55 مورد از آنها در زمینه کاربرد فیزیک هسته‌ای در پزشکی بود و در کمیته‌ها و نهادهای علمی مختلف نیز نقشی تأثیرگذار داشت.
رهبری او فراتر از تحقیق بود، زیرا او بین سال‌های 1983 تا 1985 رئیس انجمن مهندسین زن شد و پس از آن نایب‌رئیس مؤسسه فیزیک گردید و به دنبال آن به عنوان جوان‌ترین عضو برجسته این مؤسسه انتخاب شد. در سال 1985، با آگاهی از چالش‌های زنان برای بازگشت به حرفه پس از مرخصی مربوط به خانواده، برنامه‌ای را طراحی کرد که به زنان اجازه می‌داد دو سال به صورت نیمه‌وقت کار کنند تا بازگشت به کار آسان‌تر شود.
مرخصی خانواده (Family Leave) به نوعی مرخصی کاری قانونی یا قراردادی گفته می‌شود که به کارکنان اجازه می‌دهد به دلیل مسائل مربوط به خانواده مثل تولد یا مراقبت از فرزند، بیماری اعضای خانواده، یا مرگ نزدیکان از کار دور بمانند، بدون اینکه شغل خود را از دست بدهند.
دوران پایانی، مرگ و میراث
در سال 1987، جکسون به‌عنوان افسر نشان امپراتوری بریتانیا (OBE) به دلیل کمک‌هایش به علم و حمایت از زنان در حوزه‌های علم، فناوری، مهندسی و ریاضیات منصوب شد. او به کار خود ادامه داد، هرچند با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می‌کرد، بیماری که از طریق تحقیقات خود با مؤسسه تحقیقات سرطان و بیمارستان رویال مارسدن نیز به مبارزه با آن کمک کرده بود. جکسون در سال 1991 در گیلدفورد درگذشت.
میراث او از طریق برنامه‌هایی که به نامش ایجاد شد، زنده مانده است. مدال و جایزه دافنه جکسون که در سال 2016 توسط مؤسسه فیزیک معرفی شد، مشارکت‌های برجسته حرفه‌ای در آموزش فیزیک و گسترش مشارکت در این حوزه را نمایان می‌کند.
در سال 1992، صندوق دافنه جکسون برای حمایت از پژوهشگران بااستعداد حوزه‌های علم، فناوری، مهندسی و ریاضیات که پس از مرخصی مربوط به خانواده قصد بازگشت به حرفه خود را داشتند، تأسیس شد؛ تا سال 2019، این صندوق تا امروز بیش از 500 نفر را در مسیر بازگشت به حرفه‌های تحقیقاتی و فنی حمایت کرده است. برنامه فلوشیپ ابتدا ویژه زنان بود، اما بعدها شامل همه پژوهشگران در تمامی رشته‌ها شد. صندوق در سال‌های اخیر برنامه‌های ویژه‌ای را برای افراد حرفه فنی و مهارت‌محور نیز ایجاد کرده و همچنان قصد دارد حمایت و فرصت‌های بیشتری را فراهم کند.
در سال 2020، لوح یادبود آبی در مدرسه سابق دافنه، مدرسه کانتی گرامر پیترفربورو، رونمایی شد تا اطمینان حاصل شود که کار پیشگامانه و تلاش‌هایش برای ارتقای فرصت‌های زنان در علم همچنان به یاد مانده و جشن گرفته شود.
خانواده، دوستان و همکاران او خاطراتشان از این زن الهام‌بخش را اینگونه بازگو کرده‌اند:
خواهرزاده او، سوزان بالگارنی، از حمایت و تشویق شخصی دافنه می‌گوید: دافنه الگوی بزرگی برای من بود، اما هرگز مرا به سمت علم سوق نداد. او باور داشت که باید دنبال علاقه خود بروی.
با وجود اینکه خانواده او زمینه دانشگاهی نداشتند، والدینش او را تشویق کردند تا رؤیای تحصیل دانشگاهی خود را دنبال کند. او در مدرسه دخترانه‌ای در پیترفربورو تحصیل کرد، جایی که به گفته برادرش، رون، به همه درس‌ها علاقه‌مند و در آنها موفق بود. دانشمندان و دانشجویان بسیاری او را به‌عنوان مدیری الهام‌بخش به یاد دارند.
زندگی و میراث دافنه جکسون به ما یادآوری می‌کند که هر گامی که برای علم، عدالت و حمایت از دیگران برمی‌داریم، می‌تواند مسیر زندگی هزاران نفر را روشن کند. او نه تنها مرزهای دانش را درنوردید، بلکه دریچه‌ای به سوی امید و فرصت برای زنانی گشود که می‌خواستند رؤیای خود را دنبال کنند. یاد او همیشه روشن، الهام‌بخش و جاودانه خواهد ماند.