پیام خوزستان - زومیت / پژوهشگران سرانجام از راز محاسبات نجومی مایاها پرده برداشتند؛ روشی هوشمندانه که امکان پیش‌بینی خورشیدگرفتگی را با دقتی خیره‌کننده فراهم می‌کرد.
دو پژوهشگر آمریکایی سرانجام از راز متون باستانی مایاها پرده برداشتند و نشان دادند این تمدن پیشرفته چگونه برای قرن‌ها، خورشیدگرفتگی را با دقتی خیره‌کننده پیش‌بینی می‌کرد. کلید این معما که در کتابی معروف به «کدکس درسدن» پنهان بود، روشی هوشمندانه که به آن‌ها امکان می‌داد زمان رخدادهای مهم آسمانی و زمینی را با دقتی چشمگیر تعیین کنند.
بازار ![]()
متأسفانه بخش بزرگی از این دانش شگفت‌انگیز و متونی که رازهایش را در خود داشتند، در دوران تفتیش عقاید اسپانیا نابود شد و تنها تکه‌هایی پراکنده از آن باقی ماند. اما بالاخره پژوهشگران با کنار هم گذاشتن آن بقایا، روش‌های پیشرفته‌ی مایاها در پیش‌بینی پدیده‌های آسمانی را بازسازی کردند.
کدکس درسدن، که قدمتش به حدود قرن‌های یازدهم یا دوازدهم میلادی بازمی‌گردد، یکی از تنها چهار نسخه‌ی بازمانده از کتاب‌های تصویری مایایی است که از دوران استعمار اروپا جان سالم به در برده‌اند. این کتاب از پوست درخت ساخته شده و در قالبی شبیه آکاردئون با 78 صفحه نگارش یافته است؛ صفحاتی که با دست نوشته و با رنگ‌های درخشان تزیین شده‌اند. این کتاب شامل دانش اخترشناسی، طالع‌بینی، فصول و پزشکی است.
مایاها رویدادهای آسمانی را با سرنوشت خدایان و چرخه‌های کیهانی مرتبط می‌دانستند.
تمدن‌های بومی مکزیک و گواتمالا هزاران سال پیش از ورود اروپایی‌ها، تقویم‌های پیچیده‌ای داشتند. پیش‌بینی خورشیدگرفتگی برای مایاها اهمیتی حیاتی داشت، زیرا کل ساختار دینی و اجتماعی آن‌ها بر اساس نظم کیهانی شکل گرفته بود و این رویدادهای آسمانی را با سرنوشت خدایان و چرخه‌های کیهانی مرتبط می‌دانستند.
برای نمونه، در هنگام خورشیدگرفتگی که خورشید پشت ماه پنهان می‌شد و روز به تاریکی می‌گرایید، اشراف‌زادگان مراسم خون‌ریزی آیینی برگزار می‌کردند تا به خدای خورشید نیرو ببخشند و کاهنان با انجام قربانی‌ها، تداوم نظم جهان را تضمین می‌کردند. کاهنان و حاکمان می‌دانستند در چنین زمان‌هایی چه باید بکنند، چه آیین‌هایی باید انجام دهند و چه قربانی‌هایی باید تقدیم کنند تا چرخه‌های ویرانی، زایش و نوزایی ادامه یابند.
یکی از جدول‌های موجود در کدکس درسدن که به قرن یازدهم یا دوازدهم میلادی تعلق دارد، به تقویم‌نگاران مایا موسوم به «نگهبانان روز» امکان می‌داد گرفتگی‌ها را در یک بازه 11٬960 روزه (405 ماه قمری) پیش‌بینی کنند. برای قرن‌ها، دانشمندان تصور می‌کردند مایاها پس از پایان این چرخه، جدول را از ابتدا آغاز می‌کردند. اما این روش در عمل خطاهای فزاینده‌ای ایجاد می‌کرد که با دقت نجومی مایاها هم‌خوانی نداشت.
اکنون جان جاستسون، زبان‌شناس در دانشگاه آلبانی و جاستین لوری، باستان‌شناس در دانشگاه ایالتی نیویورک، در مطالعه‌ای تازه، راه‌حل این معما را گزارش کرده‌اند. آن‌ها ضمن رد فرضیه‌ی قدیمی، می‌گویند: «اگر جدول بعدی بر پایه‌ی ایستگاه نهایی جدول پیشین تنظیم شود، گرفتگی‌هایی پیش‌بینی‌نشده رخ خواهد داد و با هر بار بازنشانی، خطاها بیشتر می‌شوند.»
در عوض، دو پژوهشگر پیشنهاد می‌کنند که مایاها جدول جدید را نه در انتهای چرخه، بلکه در ماه 358 جدول فعلی آغاز می‌کردند. این کار باعث می‌شد پیش‌بینی‌ها تنها با خطای حدود دو ساعت و 20 دقیقه انجام شود. آن‌ها همچنین دریافتند که برای جبران انحراف‌های کوچک‌تر، مایاها گهگاه محاسبات را در ماه 223 بازتنظیم می‌کردند تا دقت سیستم در بلندمدت حفظ شود.
با مقایسه این روش با داده‌های مدرن، مشخص شد که چنین سیستمی به مایاها امکان می‌داد تمام خورشیدگرفتگی‌های مشاهده‌پذیر در قلمرو خود بین سال‌های 350 تا 1150 میلادی را با دقتی حیرت‌انگیز پیش‌بینی کنند.
براساس محاسبات جدید، این روش می‌توانست دقت جدول را برای همیشه حفظ کند، به‌طوری‌که انحراف آن در یک بازه 134 ساله کمتر از 51 دقیقه باقی می‌ماند. این کشف شگرف بار دیگر دانش عمیق و ریاضیات پیشرفته تمدن مایا را در پیوند با کیهان به نمایش می‌گذارد.
پژوهش در نشریه Science Advances منتشر شده است.