پیام خوزستان - مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف)، نهادی با بیش از دو دهه فعالیت که بیش از 70 درصد از ذخایر اثبات‌شده گازطبیعی جهان را در اختیار دارد، از یک ایده ایرانی شکل گرفته و قرار است در بیست‌وهفتمین نشست وزارتی در دوحه قطر، دبیرکل جدید خود را انتخاب کند.
به گزارش شانا به نقل از مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت، بیست‌وهفتمین نشست وزارتی مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) یکم آبان امسال در دوحه برگزار می‌شود. به همین بهانه قصد داریم نگاهی به روند تأسیس این مجمع داشته باشیم. چگونه کشورهای صادرکننده گاز تواستند تشکلی مشترک برای هماهنگی بازار ایجاد کنند؟ ساختار و ارکان این مجمع چیست و چه نقشی در بازار جهانی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، لازم است کمی به عقب بازگردیم و تاریخچه شکل‌گیری این مجمع و تحولات اولیه آن را با یکدیگر مرور کنیم.
ایده تشکیل نهادی بین‌دولتی متشکل از کشورهای عمده تولیدکننده و صادرکننده گاز طبیعی، نخستین بار در اواخر دهه 70 شمسی در وزارت نفت ایران شکل گرفت. هدف از این طرح، ایجاد هماهنگی و همکاری میان کشورهای صاحب منابع گاز برای تقویت نقش این حامل انرژی در بازارهای جهانی بود.
در همین ارتباط، نخستین نشست کارشناسان عالی‌رتبه کشورهای صادرکننده گاز در 13 و 14 اسفند 1379 و نخستین نشست وزارتی در 29 و 30 اردیبهشت 1380 در تهران برگزار شد. این نشست‌ها تا سال 1387 هر سال در کشورهای مختلف برگزار می‌شد و بیشتر بر تبادل تجربیات متمرکز بود.
اما ایده‌ی تأسیس نهادی مشابه اوپک، زمانی جدی‌تر شد که مقام معظم رهبری در دیدار با «ایگور ایوانف»، دبیر شورای امنیت ملی روسیه، در دهم بهمن 1385، پیشنهاد تشکیل سازمانی مشابه اوپک برای گاز را مطرح کردند.
در پی این پیشنهاد، روسیه با جلب حمایت امیر وقت قطر، روند ایجاد ساختار نهادی این مجمع را سرعت بخشید و در نهایت، در هفتمین اجلاس وزارتی کشورهای صادرکننده گاز در سوم دی 1387 در مسکو، اساسنامه «مجمع کشورهای صادرکننده گاز» تصویب شد.
اعضای مجمع
اکنون مجمع دارای 12 عضو اصلی (الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیدادوتوباگو، امارات متحده عربی و ونزوئلا) و هشت کشور عضو ناظر (آنگولا، آذربایجان، عراق، مالزی، موریتانی، موزامبیک، پرو و سنگال) است.
کشورهای عضو اصلی و ناظر در مجموع بیش از 70 درصد از ذخایر اثبات‌شده گازطبیعی جهان را در اختیار دارند. این کشورها 39 درصد از تولید گاز طبیعی، 40 درصد از صادرات گاز و 51 درصد از صادرات گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) را انجام می‌دهند.
ساختار مجمع
مجمع کشورهای صادرکننده‌ی گاز دارای سه رکن اصلی (حاکمیتی) شامل اجلاس وزارتی، هیئت اجرایی و دبیرخانه است که در ادامه در خصوص نقش هریک از این بخش‌ها در این مجمع توضیحاتی ارائه می‌شود.
اجلاس وزارتی : بالاترین نهاد تصمیم‌گیر مجمع است و سالانه برگزار می‌شود و در صورت نیاز و بنا به درخواست کشورهای عضو یا دبیرکل، امکان برگزاری یک نشست فوق‌العاده وزارتی نیز امکان‌پذیر است که به‌طور معمول پیش از برگزاری اجلاس سران است. از زمان تشکیل مجمع تاکنون، 26 نشست وزارتی برگزار شده است و آخرین اجلاس وزارتی در سال 2024 در تهران برگزار شد.
هیئت اجرایی : متشکل از نمایندگان کشورهای عضو بوده و وظیفه هدایت و مدیریت امور مجمع و پیاده‌سازی تصمیم‌های اجلاس وزارتی را به‌عهده دارد. افزون بر این، تمام فعالیت‌های دبیرخانه مجمع با نظارت و تصویب هیئت اجرایی صورت می‌گیرد. از زمان تشکیل مجمع، تاکنون 52 نشست هیئت اجرایی برگزار شده است.
دبیرخانه مجمع: در دوحه، پایتخت قطر مستقر است و مسئول اجرای امور اجرایی و هماهنگی فعالیت‌هاست. دبیرکل کنونی مجمع، محمد حامل از الجزایر است که از سال 2022 با اجماع اعضا، این سمت را به‌عهده دارد.
دبیرکل‌های پیشین مجمع در دو دوره نخست (دو دوره 2 ساله) از روسیه، دوره دوم از جمهوری اسلامی ایران و دوره سوم از روسیه بوده است. قرار است در بیست‌وهفتمین نشست وزارتی مجمع کشورهای صادرکننده گاز در یکم آبان 1404، دبیرکل بعدی مجمع از میان نامزدهای کشورهای ایران، روسیه، مصر، نیجریه و لیبی انتخاب شود.
نهادهای تخصصی مجمع
همچنین مجمع کشورهای صادرکننده گاز دارای سه رکن تخصصی «شورای فنی ـ اقتصادی»، «مؤسسه تحقیقات گاز» و «کارگروه آماری» است که هر یک از این ارکان، وظایف ویژه‌ای بر عهده دارند.
شورای فنی ـ اقتصادی: این شورا از نمایندگان کشورهای عضو تشکیل شده است که هر سال دو بار در مقر دبیرخانه در دوحه گرد هم می‌آیند. تحولات بازار گاز، مسائل اقتصادی و فناوری گاز و هدفمند کردن تحقیقات اقتصادی دبیرخانه، مهم‌ترین موضوعات نشست‌های شورای فنی ـ اقتصادی محسوب می‌شود.
مؤسسه تحقیقات گاز: جدیدترین بدنه تخصصی مجمع است که با هدف افزایش همکاری‌های فنی و انتقال فناوری و تجربیات کشورهای عضو در حوزه گاز ایجاد شد و مقر آن در الجزایر مستقر است.
کارگروه آماری،: هدف از تشکیل این کارگروه، نظارت بر فرآیند جمع‌آوری و تنظیم آمارهای دریافتی از کشورهای عضو است و هر سال یکبار در دوحه با حضور نمایندگان آماری کشورهای عضو تشکیل می‌شود.
مجمع کشورهای صادرکننده گاز افزون بر موارد گفته‌شده، هر دو سال یکبار اقدام به برگزاری «اجلاس سران» می‌کند که در این نشست‌ها، سیاست‌های کلی مجمع برای ارتقای همکاری‌ها و افزایش سهم گازطبیعی در سبد انرژی جهان مورد بررسی و تصویب قرار می‌گیرد.
بیانیه‌های پایانی این اجلاس، به‌عنوان بالاترین سند بالادستی برای فعالیت‌های مجمع شناخته می‌شود. تاکنون هفت اجلاس سران اعضای مجمع برگزار شده است که آخرین نشست در 12 اسفند 1402 (2 مارس 2024) در الجزایر بود و اجلاس آتی نیز در اکتبر 2026 در مسکو برگزار می‌شود.
مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) در بیش از دو دهه از فعالیت، از یک ایده ایرانی به نهادی بین‌المللی با نقش راهبردی در امنیت انرژی جهان تبدیل شده است. نشست پیش‌رو در دوحه، نه‌تنها صحنه انتخاب دبیرکل جدید، بلکه گامی مهم در تعیین مسیر همکاری‌های گازی میان کشورهای صاحب منابع در دوران گذار انرژی خواهد بود.