پیام خوزستان - زومیت / نزدیک‌ترین سیاره به خورشید در حال کوچک شدن است و شواهد سطحی روی پوسته‌اش، این حقیقت را آشکار می‌کنند.
پژوهشی جدید، میزان کوچک‌شدن عطارد از زمان پیدایش تا امروز را با استفاده از روشی متفاوت محاسبه کرده و نشان داده که سیاره درطول 4٫5 میلیارد سال نخست خود، به‌طرز چشمگیر سردتر شده است.
بازار ![]()
فضاپیمای مارینر 10 ناسا در سال 1974، در پرواز عبوری از کنار عطارد، شواهدی یافت که نشان می‌داد کوچک‌ترین سیاره‌ی منظومه شمسی به‌مراتب بیش از پیش در حال کوچک‌شدن است. این شواهد به شکل دامنه‌هایی با ارتفاع چند کیلومتری با عنوان «پرتگاه» در سرتاسر سطح سیاره ظاهر شده‌اند. این دامنه‌ها به‌وسیله‌ی گسل‌هایی در زیر پرتگاه‌ها به نام «رورانده» به‌وجود می‌آیند؛ جایی‌که سیاره در اثر خنک‌شدن حرارتی منقبض می‌شود.
دیوید راثری، استاد علوم زمین سیاره‌ای در دانشگاه آزاد بریتانیا و نویسنده‌ی مقاله‌ای در سال 2023 درباره‌ی انقباض عطارد، توضیح می‌دهد:
از آنجا که درون عطارد در حال کوچک‌تر شدن است، سطح (پوسته) آن رفته‌رفته مساحت کمتری برای پوشاندن دارد. واکنش سیاره به این تغییر، ایجاد گسل‌های رورانده است؛ جایی که یک بخش از پوسته روی بخش مجاور رانده می‌شود. این درست مانند چروک‌هایی است که روی یک سیب هنگام پیر شدن ظاهر می‌شوند، با این تفاوت که سیب به‌دلیل خشک‌شدن کوچک می‌شود، اما عطارد به‌دلیل انقباض حرارتی درونش.
دهانه‌های کوچک‌شده نشانه‌ای از انقباض عطارد هستند.
براساس تخمین‌هایی در سال 2014، عطارد حدود 7 کیلومتر کوچک‌تر شده است. ما می‌توانیم زمان تقریبی این کوچک‌شدن را با بررسی دهانه‌های برخوردی فراوانی که سطح سیاره را پوشانده‌اند، مشخص کنیم. برخی از این دهانه‌ها در اثر انقباض سیاره کوچک‌تر شده‌اند (که در تصویر بالا نشان داده شده است)، در حالی که برخی دیگر برفراز پرتگاه‌ها قرار گرفته‌اند؛ به این معنا که ضربه‌ی منجر به شکل‌گیری آنها، پس از جابه‌جایی پوسته‌ی سیاره توسط گسل رخ داده‌اند.
دانشمندان با استفاده از روش‌های فوق و چندین شیوه‌ی دیگر، میزان انقباض عطارد را بین 1 تا 7 کیلومتر تخمین زده بودند. تفاوت این برآوردها به تعداد گسل‌هایی بستگی داشت که در مجموعه داده‌ی هر پژوهش مورد بررسی قرار گرفته بود.
اکنون مطالعه‌ای جدید، تخمین‌ها را دقیق‌تر کرده است. پژوهشگران به جای بررسی هر گسل به طور جداگانه، با تمرکز بر بزرگ‌ترین گسل موجود در مجموعه داده و مقیاس‌بندی اثر آن، برآوردی کلی از میزان انقباض عطارد ارائه دادند. تیم پژوهشی توضیح می‌دهد:
مطالعات متعددی از توپوگرافی بالاآمده روی این گسل‌ها برای تخمین میزان کوچک‌شدن عطارد استفاده کرده‌اند. بااین‌حال، این پژوهش‌ها به دلیل تعداد عوارض زمینی که هرکدام به انقباض سرتاسری نسبت می‌دهند، با هم ناسازگار بوده‌اند. در اینجا ما از رویکردی متفاوت استفاده کرده‌ایم: محاسبه‌ی تغییر حجم ناشی از مجموعه‌ای از گسل‌ها، با مقیاس‌بندی آماری تغییرات از بزرگ‌ترین گسل به کل جمعیت گسل‌ها.
تیم پژوهشی با استفاده از روش جدید دریافت که صرف‌نظر از مجموعه‌داده‌ای که استفاده کردند (که در مجموع بیش از 6000 گسل را شامل می‌شد)، میزان انقباض عطارد بین 2٫3 تا 3٫5 کیلومتر برآورد می‌شود. آنها نتیجه گرفتند:
با درنظرگرفتن مؤلفه‌ی اضافی انقباض سرتاسری که ممکن است رخ داده باشد، می‌توان بین 0٫4 تا 2٫1 کیلومتر انقباض شعاعی را به برآوردهای ناشی از گسل‌ها افزود.
ترکیب دو مؤلفه فوق نشان می‌دهد که انقباض شعاعی عطارد در محدوده‌ی 2٫7 تا 5٫6 کیلومتر رخ داده است. این نتیجه با بسیاری از مدل‌های شبیه‌سازی تکامل حرارتی سیاره هم‌خوانی دارد و همراه با برآوردهای زمانی و نرخ کرنشِ انقباض سرتاسری، می‌تواند محدودیت‌های دقیق‌تری برای مدل‌سازی‌های آینده‌ی تکامل حرارتی فراهم کند.
تیم پژوهشی پیشنهاد می‌کند که این مدل‌سازی جدید جایگزین برآوردهای پیشین از انقباض عطارد بر اثر سردشدن آن شود و این تحلیل می‌تواند در مورد سایر اجرام منظومه‌ی شمسی هم به‌کار گرفته شود. در نهایت، فقط عطارد نیست که درحال کوچک‌شدن است.
پژوهش در نشریه AGU Advance منتشر شده است.