پیام خوزستان - زومیت / حتی بزرگ‌ترین کوسه‌ها استخوان ندارند و این مسئله برای دیرینه‌شناسان چالش است، اما آن‌ها توانسته‌اند راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای این مشکل پیدا کنند.
کوسه‌ها، پرتوماهی‌ها و کیمرا (شبح‌ماهی)، ماهی‌های غضروفی نامیده می‌شوند؛ زیرا به جای استخوان، غضروف دارند. با توجه به حکمرانی طولانی‌شان و جایگاه‌های متنوعی که اشغال کرده‌اند، این ویژگی برای آن‌ها بسیار خوب عمل کرده است، اما برای انسان‌هایی که می‌خواهند تصویر دقیقی از کوسه‌های باستانی ترسیم کنند، چندان خوب نیست.
بازار ![]()
با توجه به اینکه ماهی‌های مذکور استخوان ندارند، این سوال مطرح می‌شود که چگونه دیرینه‌شناسان می‌دانند کوسه‌ها 450 میلیون سال پیش تکامل یافته‌اند یا چگونه از اندازه مگالودون، کوسه عظیمی که بین 23 تا 3٫6 میلیون سال پیش زندگی می‌کرد، اطلاع دارند؟ آیا به راستی طول مگالودون دو تا چهار برابر طول کوسه سفید بزرگ امروزی بوده یا این فقط حدس است؟
آثار کوسه‌ها به چند روش در بقایای فسیل‌شده بر جای مانده است. مهم‌ترین و رایج‌ترین این موارد دندان‌های کوسه‌ها است. دنینتی (عاج دندان) که در پوسته مینایی دندان وجود دارد، سخت‌تر از استخوان است و به همین دلیل بیشتر نمونه‌های باقی‌مانده از ماهی‌ها، خزندگان یا پستانداران منقرض‌شده، دندان‌های فسیل‌شده آن‌ها هستند. علاوه‌براین، دندان‌های کوسه‌ها مرتبا می‌ریزد و دندان‌های جدیدی درمی‌آید، بنابراین در طول عمرشان ده‌ها هزار دندان از دست می‌دهند. اکثر این دندان‌ها در عمق اقیانوس می‌افتند که یافتنشان سخت است و البته حتی بسیاری از دندان‌هایی که نزدیک ساحل می‌افتند، فسیل نمی‌شوند.
به دلیل تعداد زیاد دندان‌های افتاده، دندان‌های فسیل‌شده کوسه‌ها نسبتاً رایج هستند. کشف دندان‌هایی بسیار بزرگ‌تر از هر کوسه مدرن موجب شده‌اند دیرینه‌شناسان متوجه شوند در گذشته جانورانی عظیمی در دریا می زیسته‌اند. اغلب این دندان‌ها به صورت تکی پیدا می‌شوند که در زمان زنده بودن کوسه افتاده است، اما گاهی پیدا شدن مجموعه کامل دندان نشان می‌دهد آن کوسه چگونه مرده است.
دندان‌های مگالودون چنان فراوان هستند که فقط در موزه‌ها یا خانه کلکسیونرهای بسیار ثروتمند مثل فسیل‌های دایناسورها یافت نمی‌شوند. اگر چند صد دلار پول اضافه داشته باشید، می‌توانید یک دندان مگالودون برای خود بخرید.
همه دندان‌های کوسه‌ها یک شکل نیستند و بسته به وظیفه (خرد کردن، گرفتن یا بریدن غذا) شکل‌های متفاوتی دارند. به همین دلیل، با بررسی دندان‌های فسیل‌شده می‌توان اطلاعاتی درباره رژیم غذایی آن کوسه به دست آورد.
اما چگونه می‌توانیم مطمئن باشیم کوسه‌های صاحب این دندان‌ها واقعاً بسیار غول‌پیکر بوده‌اند؟ شاید شرایط محیطی باعث شده دندان‌ها بزرگ‌تر باشند، در حالی که بدن کوسه‌ها مشابه کوسه‌های سفید بزرگ متوسط باشد. واقعیت این است که تخمین اندازه بدن فقط براساس اندازه دندان محدودیت‌هایی دارد. مثلاً نتایج متفاوتی ممکن است بر اساس استفاده از دندان‌های بالا یا پایین به دست آید.
گرچه دندان‌های فسیلی منبع اصلی برای شناخت کوسه‌های باستانی هستند، تنها منبع ما نیستند. در شرایط مناسب حتی بافت نرم هم می‌تواند فسیل شود و غضروف مقاوم‌تر از بافت مغز است.
بنابراین، اگرچه غضروف کمتر از استخوان فسیل می‌شود، به ندرت به معنای هرگز نیست. بخش‌های متراکم‌تر اسکلت کوسه، به ویژه مراکز مهره‌ها و فک‌ها، گهگاه پیدا می‌شوند. این نمونه‌ها به ما امکان می‌دهند تأیید کنیم رابطه بین اندازه دندان و اندازه بدن فقط مختص دوران معاصر نیست.
در برخی موارد استثنایی، فسیل تقریبا کاملی از یک پرتوماهی از دوران کرتاسه داریم. اما متأسفانه چنین فسیلی برای مگالودون معروف یا گونه پیشین و هم‌اندازه‌اش به نام کارهارکلز انگستیدنس (Carcharocles angustidens) در دست نیست. با‌این‌حال، چند مهره از مگالودون کشف شده است. اگر دندان‌هایش را پیدا نکرده بودیم، شاید نمی‌فهمیدیم این بقایای عظیم متعلق به چه موجودی است، اما همین شواهد تأیید می‌کنند که این ماهیان بزرگ واقعاً تا حدود 20 متر طول داشته‌اند. با این وجود، سرنخ‌های کمی برای بازسازی شکل بدن آن‌ها داریم.
در نهایت، شواهدی از مدفوع فسیل‌شده هم وجود دارد. ازآنجا که فضولات نرم هستند، فسیل شدن آن‌ها کمتر اتفاق می‌افتد، اما نمونه‌هایی از آن‌ها پیدا شده‌اند. نسبت دادن این فضولات به موجودی که آن‌ها را تولید کرده، کار چندان دقیقی نیست و حتی تخمین اندازه بدن براساس آن‌ها مشکل‌تر است. با‌این‌حال، اندازه برخی فضولات از دوران مگالودون، تایید دیگری است بر اینکه در آن دوران دریا میزبان موجودات عظیم‌الجثه بوده است.