بزرگنمايي:

پیام خوزستان - زومیت / آغاز سکونت انسان در زیستگاه‌های سخت و چالش‌برانگیز، نقطه‌ی عطفی بود که مسیر تکامل گونه‌ی ما را تغییر داد و مهاجرت به دورترین نقاط زمین را ممکن ساخت.
در زمانی حدود 50 هزار سال پیش، قبل از آغاز مهاجرت بزرگ گونه‌ی انسان مدرن از آفریقا، اجداد ما در دل قاره آفریقا با چالش‌های طبیعت دست‌وپنجه نرم می‌کردند و مرزهای زیستگاه‌های گوناگون را می‌درنوردیدند. آن‌ها نه با ابزارهای خارق‌العاده یا جهش‌های ژنتیکی ناگهانی، بلکه با تعامل، انعطاف‌پذیری و تجربه‌ی زیستن در اقلیم‌های متفاوت، آماده‌ی مهاجرتی بزرگ شدند. این روایت از تکامل تدریجی توان بقا، سرانجام به تسخیر سیاره انجامید.
انسان خردمند (Homo sapiens) یا انسان مدرن، گونه‌ی ما، بیش از 300 هزار سال پیش در آفریقا پدید آمد. بررسی‌های ژنتیکی نشان می‌دهد که بیشتر جوامع امروزی خارج از آفریقا، به گروه کوچکی از انسان‌های مدرن بازمی‌گردند که حدود 50 هزار سال پیش، مهاجرت را آغاز کردند.
بازار
بااین‌حال، برخی شواهد نیز روایت متفاوتی را پیش می‌کشند: مهاجرت‌های اولیه‌ ممکن است از 270 هزار سال پیش آغاز شده باشند. این فرضیه اما با ابهام همراه است: چرا موج‌های زودهنگام مهاجرت، هیچ اثری در ژن‌های انسان‌های مدرن خارج از آفریقا باقی نگذاشته‌اند؟
برای یافتن پاسخ، گروهی بین‌المللی از پژوهشگران در مطالعه‌ای جدید، داده‌های محوطه‌های باستان‌شناسی در نقاط مختلف آفریقا را تحلیل کردند؛ آثاری که به دوره‌ی زمانی میان 120 هزار تا 14 هزار سال پیش تعلق دارند. آن‌ها با مطالعه‌ی بقایای گیاهی و جانوری، تلاش کردند شرایط اقلیمی و زیست‌محیطی گذشته را بازسازی کنند و دریابند که انسان‌های آن دوره، در چه محیط‌هایی زندگی می‌کردند.
نتیجه‌ی بررسی‌ها جالب توجه است: از حدود 70 هزار سال پیش، انسان‌های مدرن به زیستگاه‌هایی با ویژگی‌های بسیار متفاوت قدم گذاشتند، از جنگل‌های انبوه غرب و مرکز آفریقا تا بیابان‌های شمال قاره و مناطقی با دامنه‌های دمایی بسیار متغیر.
امیلی هالت، باستان‌شناس دانشگاه لویولا در شیکاگو و یکی از پژوهشگران مطالعه، در گفت‌وگو با لایوساینس بیان کرد: «انسان‌ها از 70 هزار سال پیش توانسته‌اند در محیط‌هایی سخت و چالش‌برانگیز به زندگی ادامه دهند.»
النور اسکری، باستان‌شناس فرگشتی در مؤسسه‌ی ماکس پلانک آلمان و نویسنده‌ی ارشد مقاله، افزود: «این کشف برای ما کاملاً غیرمنتظره بود. حالا بهتر درک می‌کنیم چرا موج نهایی مهاجرت انسان‌های خردمند از آفریقا موفقیت‌آمیز بود.»
از نگاه پژوهشگران، توانایی سازگاری با محیط، یکی از برگ‌های برنده‌ی انسان در مسیر گسترش جهانی بوده است. هالت می‌گوید: «انعطاف‌پذیری زیست‌محیطی، به گونه‌ی ما امکان داد به هر نقطه‌ای از سیاره که رسید، دوام بیاورد.»
آندریا مانیکا، زیست‌بوم‌شناس فرگشتی از دانشگاه کمبریج و از نویسندگان مقاله، به این نکته اشاره دارد که انسان‌های مدرن از ابتدا در طیفی گسترده از زیستگاه‌ها زندگی می‌کردند. او توضیح می‌دهد: «اتفاقی که حدود 70 هزار سال پیش رخ داد، ورود انسان‌ها به زیست‌بوم‌هایی به‌مراتب سخت‌تر بود. همین جهش در توان زیستی، بعدها (حدود 50 هزار سال پیش) باعث شد که انسان با سرعت به گوشه‌وکنار جهان گسترش پیدا کند، حتی در محیط‌هایی سرد و ناشناخته، مانند عرض‌های شمالی.»
سازگاری با محیط، برگ برنده انسان در مسیر گسترش جهانی بود
البته، دستاوردی با این ابعاد نمی‌تواند تنها به یک عامل وابسته باشد. میشلا لئوناردی، زیست‌شناس فرگشتی در کمبریج، می‌گوید: «انعطاف‌پذیری بیشتر، احتمالاً حاصل تعامل پیچیده‌ی چندین عامل بوده است؛ از گسترش قلمرو جغرافیایی انسان گرفته تا افزایش ارتباط میان گروه‌ها، تبادل فرهنگ و تجربه و افزایش احتمال ظهور و حفظ نوآوری‌ها.»
ابعاد مطالعه، به مسیر مهاجرت انسان مدرن محدود نمی‌شود. ویلیام بنکس، باستان‌شناس در مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه، می‌گوید: «سایر اعضای سرده‌ی انسان، از جمله نئاندرتال‌ها و دنیسوواها، هنگام ترک آفریقا، احتمالاً دامنه‌ی زیستگاه‌های خود را گسترش دادند تا بتوانند در اوراسیا ساکن شوند.»
با وجود داده‌های به‌دست‌آمده، دلیل آغاز ورود انسان‌های مدرن به محیط‌های دشوار همچنان در پرده‌ای از ابهام باقی مانده است. اسکری در پاسخ به این پرسش که چرا گسترش از حدود 70 هزار سال پیش شروع شد، می‌گوید: «احتمالش هست که زیستگاه‌های قبلی در حال کوچک‌شدن بوده باشند، اگرچه نمی‌دانیم چرا. شاید انسان‌ها چاره‌ای جز این نداشتند.»
مطالعه در نشریه نیچر منتشر شده است.