بزرگنمايي:

پیام خوزستان - با تجدید فعالیت جبهه ملی دوم در سال 1339، میان برخی اعضای آن اختلافاتی ایجاد شد. برخی اعضای شورای مرکزی این جبهه ازجمله آیت­‌الله سیدمحمود طالقانی، دکتر یدالله سحابی و مهندس مهدی بازرگان که بیشتر گرایش مذهبی تأکید داشتند، با مخالفت برخی دیگر از اعضای جبهه ملی دوم روبه‌رو شدند. همچنین اختلافاتی چون اعتراض به نبود ایدئولوژی خاص در جبهه ملی، رهبری دکتر محمد مصدق، چگونگی برخورد با دولت دکتر امینی به ­عنوان دولت وقت و نیز رواج موج مذهب‌گرایی در دانشگاه، موجب شد افرادی که مذهبی‌تر بودند و نیز تمایل به اتخاذ مواضع تندتر در برخورد با رژیم شاه داشتند، از جبهه ملی جدا شوند.
از طرفی در سال‌های آغازین دهه 40، محمدرضاشاه به امید اجرای اصلاحات ارضی از فشارها و انسدادهای سیاسی کاست. مهندس مهدی بازرگان و همفکرانش از این فرصت استفاده کردند و با بهره‌گیری از تجربه فعالیت در جبهه ملی تصمیم گرفتند گروه سیاسی دیگری را به­ وجود آورند که هویت مذهبی - اجتماعی داشته باشد و بر ضرورت حکومت دموکراتیک تأکید ورزد. درنتیجه پس از کاهش فشارها، در اوایل سال 1340 تشکیل گروهی سیاسی مبتنی بر عقاید اسلامی و ملی با عنوان «نهضت آزادی» در تاریخ 27 اردیبهشت 1340 اعلام شد. آن‌ها به دلیل آن‌که مردم از اسم «حزب» ذهنیت خوبی نداشتند، نام «نهضت» را برای تشکیلات خود برگزیدند. مسئولیت نهضت آزادی برعهده مهندس بازرگان بود. آیت­‌الله طالقانی نیز با توجه به موقعیت ویژه‌ای که داشت، ترجیح داد به ­صورت مستقل عمل کند و به‌رغم آن‌که از بنیان‌گذاران نهضت آزادی بود، فعالیت تشکیلاتی چندانی نداشت. پیش از تشکیل نهضت آزادی، مهندس مهدی بازرگان و هم‌فکرانش در جبهه ملی دوم شرکت داشتند. پس از شکل‌گیری نهضت آزادی نیز تماس‌های تشکیلاتی میان نهضت آزادی و جبهه ملی دوم با وجود اختلافاتی که داشتند، برقرار بود. به همین مناسبت متن گزارش ساواک از جلسه بعدازظهر روز چهارشنبه 27 اردیبهشت 1340 را که منجر به تأسیس و تشکیل نهضت آزادی شد می‌خوانیم: «روز چهارشنبه 40/2/27 ساعت 17:30 جلسه عمومی انجمن مرکزی نهضت آزادی ایران در منزل آقای فیروزآبادی واقع در خیابان خیام، کوچه درویان، دست چپ، دردوم تشکیل گردید. جلسه در ساعت 18:10 رسمیت یافت. ابتدا مهندس بازرگان پس از فرستادن درود و ثنا به دکتر مصدق رشته سخن را در دست گرفته و پیرامون اتحاد و همبستگی و یگانگی و ایجاد انجمن­‌های مفید و تشکیل احزاب ملى و تشویق مردم به این احزاب صحبت کرد و برای مثال تعویض دولت شریف‌­امامی و همچنین نیل به ­سوی هدف­‌های خود از خدمات و انجمن­‌ها قبل از جبهه ملی بیان نمود و مدت یک ساعت روی این موضوع صحبت کرد. سپس حسن نزیه عضو انجمن نهضت آزادی شروع به صحبت نمود و اظهار داشت که در ده ماه پیش توسط اعضای منتخب جبهه ملی در این محل طی یک جلسه به اینجانب مأموریت داده شد تا تشکیلات جبهه ملی را تقویت نموده و به­ طور محرمانه انجمن را تشکیل دهم و این کار را کردم و شعباتی نیز در دانشگاه و سایر مناطق شروع به فعالیت نمود و درنتیجه یک دولت نیم­ انقلابی به ­وجود آمد. سپس افزود که باید دولت امینی مشروطیت را به ­طور صحیح و بدون دخالت شاه اجرا نموده و هرچه زودتر انتخابات جدید را شروع نمایند و راجع به مبارزه با فساد اظهار داشت که دولت و هیأت حاکمه که با آزادی مردم روی کار نیامده چطور ممکن است با فساد مبارزه کنند و بعد از چهل دقیقه سخنرانی با تذکر توأم با تهدید به دولت و هیأت حاکمه و درود به دکتر مصدق به صحبت خود خاتمه داد و سپس مظفریان شروع به صحبت نموده و درباره انجمن نهضت آزادی صحبت نمود و مرام‌­نامه انجمن را برای مدعوین که در حدود 500 نفر بودند قرائت نمود و یک نسخه اعلامیه نیز بین حضار توزیع نمود. بعد علی خلاقی دانشجوی سال دوم پزشکی پیام آقای آیت­‌الله زنجانی و آیت­‌الله طالقانی را که به مناسبت تشکیل انجمن مزبور فرستاده بودند قرائت کرد و در خاتمه آقای فیروزآبادی ضمن تشکر از حضار از آن‌ها دعوت نمود که در میتینگ [گردهمایی] پنج­شنبه 40/2/28 در میدان جلالیه شرکت نمایند و در ضمن همبستگی انجمن مزبور را به جبهه ملی اعلام داشت و اظهار نمود که در صورت موافقت جبهه ملی انجمن زیر با جبهه همکاری خواهد کرد و در غیر این صورت به­ طور آزاد خود دست به فعالیت خواهد زد و در ضمن در آخر جلسه از حضار مبلغ یکصد ریال جهت تشکیل حزب نهضت آزادی دریافت شد و جلسه در ساعت 20:15 با ابراز احساسات و کف زدن حضار و درود به دکتر مصدق پایان پذیرفت و در ضمن تراکت‌­ها و اعلامیه­‌هایی پخش گردید.»